Bioróżnorodność jest wokół nas, stanowimy jej część, ma decydujący wpływ na nasze otoczenie. Niestety degradacja środowiska powoduje jej dramatyczny spadek.

Podejmowane są wysiłki, aby, szczególnie na obszarach cennych przyrodniczo, zatrzymać tendencje spadkowe bioróżnorodności, a także właściwie użytkować jej zasoby. Wysiłki te, aby przyniosły efekt, muszą być odpowiednio skoordynowane i zaplanowane. Skuteczna ochrona bioróżnorodności wymaga właściwego zarządzania. Szczególnie ważne jest zarządzanie na obszarach cennych przyrodniczo takich jak parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe i obszary Natura 2000.

Dla parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych konieczne jest opracowywanie planów ochrony, które są podstawowym dokumentem określającym m.in. cele ochrony przyrody i wprowadzającym, indywidualnie dla każdego obiektu, zasady i sposoby prowadzenia działań ochronnych.

Dla obszarów Natura 2000 podstawowym dokumentem są plany zadań ochronnych, w których precyzuje się, jakiego typu działania mogą negatywnie oddziaływać na cele ochrony danego obszaru (nie zapisuje się w nich jednak konkretnych zakazów). Ochrona w ramach Natury 2000 nie blokuje działalności gospodarczej i takich inwestycji, która nie mają negatywnego wpływu na stan chronionych siedlisk i gatunków. Dopuszcza się też inwestycje, które mają wprawdzie negatywny wpływ na środowisko, ale są ważne z punktu widzenia interesu publicznego. W takim przypadku konieczna jest kompensacja szkód przyrodniczych. Pierwsze przykłady kompensacji dotyczyły budowy dróg i autostrad przez tereny cenne przyrodniczo. Drogowcy wybudowali np. w Puszczy Białej remizy dla ptaków leśnych, z małymi zbiornikami wodnymi, a w pobliżu „domki” dla owadów. Wszystko w ramach rekompensaty za przejście drogi przez fragment Puszczy.

Kluczowym instrumentem zarządzania obszarami cennymi przyrodniczo jest system ocen oddziaływania na środowisko – procedura pozwalająca na zidentyfikowanie wszelkich prawdopodobnych oddziaływań danego przedsięwzięcia na środowisko przyrodnicze, społeczne i kulturowe.

Zarządzanie ochroną różnorodności biologicznej to nie tylko plany i oceny oddziaływania na środowisko, ale także czynna i bierna ochrona przyrody prowadzona zarówno przez instytucje do tego powołane, jak i przez organizacje społeczne i zaangażowanych obywateli.

Za ochronę różnorodności biologicznej odpowiadają przede wszystkim rządy poszczególnych krajów często zobligowane do tego konwencjami międzynarodowymi, ale wyjątkowo ważna jest rola organizacji pozarządowych (NGO) i obywateli. NGO-sy biorą udział nie tylko w tworzeniu konwencji. Są konstruktywnym uczestnikiem procesów negocjacyjnych, opiniują i recenzują ustawy i rozporządzenia związane z ochrona przyrody, podejmują wiele działań z zakresu czynnej ochrony biologicznej różnorodności.

W Polsce bez Instytutu na rzecz Ekorozwoju, Społecznego Instytutu Ekologicznego, Salamandry, pro Natury, Klubu Przyrodników, Towarzystwa Przyrodniczego Bocian i dziesiątków większych i mniejszych organizacji nie udałoby się przywrócić naturze i ochronić wielu zagrożonych gatunków.

NGO-sy również edukują – tłumaczą dlaczego tak ważna jest ochrona różnorodności biologicznej, wyjaśniają, że obszary Natura 2000 to szansa a nie zagrożenie. Od lat starają się podnosić naszą świadomość ekologiczną i pokazywać, że różnorodność biologiczna decyduje o jakości naszego życia. Dzięki tym działaniom coraz więcej Polaków rozumie, że bioróźnorodność nie stanowi bariery rozwoju, a wręcz przeciwnie przysparza nowych miejsc pracy w zrównoważonym leśnictwie, rolnictwie ekologicznym, turystyce i agroturystyce, czy w zarządzaniu ochroną środowiska.

Więcej informacji na ten temat znajduje się w broszurach przygotowanych przez Bożennę Wójcik „Zarządzanie ochroną różnorodności biologicznej” oraz Annę Haładyj i Krzysztofa Kamienieckiego „Obywatele wobec ochrony różnorodności biologicznej” wydanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach serii „Przyroda – Obywatele – Rozwój”.

Projekt „Zrównoważony rozwój wsparciem ochrony różnorodności biologicznej (seria broszur)”, w ramach którego wydana zostanie seria broszur pt. „Przyroda – Obywatele – Rozwój” uzyskał dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego „Edukacja ekologiczna”. Broszury zostaną przygotowane przez grono ekspertów związanych z Instytutem na rzecz Ekorozwoju.

W przyjętej w 2011 r. Unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. przedstawiono bardzo niepokojące dane o stanie zasobów przyrodniczych świata. Różnorodność biologiczna jest poważnie zagrożona. Gatunki giną w zastraszającym tempie, a wielu z nich grozi wymarcie. Sprawia to działalność człowieka, który zmienia sposób użytkowania gruntów, nadmiernie eksploatuje i zanieczyszcza środowisko, wprowadza też do niego gatunki inwazyjne. Prowadzi to do niszczenia siedlisk i gatunków oraz ich rozbicia i degradacji. Mają w tym udział również zmiany klimatu. Konsekwencje utraty różnorodności biologicznej są różnorodne: od zmian w skali mikro do załamania się całych ekosystemów, a co za tym idzie nie spełniania przez nich podstawowych funkcji, takich jak dostarczanie żywności i wody. Zagraża naszemu istnieniu.

Ochrona różnorodności biologicznej jest dla nas, w XXI wieku, jednym z najważniejszych zadań. I nie chodzi tylko o ochronę gatunków zagrożonych wyginięciem, ale całej rodzimej bioróżnorodności w każdym z regionów świata. Oczywiście gatunki zagrożone, zanikające siedliska chronimy w sposób szczególny, ale nie możemy zapominać o otaczającej nas przyrodzie i krajobrazie.

Większość państw ma świadomość potrzeby ochrony bioróżnorodności, są sygnatariuszami konwencji o różnorodności biologicznej (The Convention on Biological Diversity), światowej „konstytucji” z zakresu ochrony przyrody z 1992 roku. Celami tej konwencji są ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych. Unia Europejska ratyfikowała konwencję jako odrębny podmiot prawny, ratyfikowała ją oczywiście także Polska.

Druga połowa XX wieku to okres wzmożonego rozwoju gospodarczego w Europie, niestety nie bez wpływu na stan środowiska. Cenne siedliska rzadkich roślin, ostoje zwierząt poprzecinane są siecią dróg i autostrad. Infrastruktura przemysłowa wdziera się na tereny o bogatej różnorodności biologicznej. Nie bez grzechu jest też europejskie rolnictwo, które zatruwa przyrodę nawozami, pestycydami, gnojowicą.

We wszystkich krajach europejskich odczuwano skutki zniszczenia środowiska przyrodniczego spowodowane rozwojem gospodarczym. Aby temu zapobiec, w Unii Europejskiej opracowano nowoczesny system ochrony przyrody – sieć Natura 2000.

Sieć ta wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory zagrożonych w Europie wyginięciem.

Sieć Natura 2000 łączy ochronę najcenniejszych gatunków roślin i zwierząt z możliwością zrównoważonego rozwoju. W założeniu obszary Natura 2000 nie są obszarami stwarzającymi bariery w rozwoju społeczno-gospodarczym, ale obowiązują na nich określone reguły prowadzenia gospodarki.

Polska już w 1997 roku opracowała strategię ochrony różnorodności biologicznej w lasach. Jej zamiarem było wprowadzenie do dokumentów techniczno-gospodarczych Lasów Państwowych zasad trwałego zagospodarowania lasu.

Najważniejsze polskie akty prawne dotyczące różnorodności biologicznej to trzy ustawy: o ochronie przyrody, o lasach i Prawo wodne. Obecnie obowiązująca ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. reguluje kwestie obejmowania ochroną cennych przyrodniczo zasobów Polski oraz zarządzania ochroną i sankcji.

Najważniejszym polskim dokumentem w dziedzinie ochrony zasobów przyrody jest jednak Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań na lata 2007–2013.

Znajomość podstaw prawnych ochrony różnorodności biologicznej jest potrzebna, by skutecznie ją chronić i wykorzystywać w tym celu właściwe instrumenty. Więcej informacji na ten temat znajduje się w przygotowanej przez Bożennę Wójcik broszurze „Podstawy prawne ochrony różnorodności biologicznej” wydanej przez Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach serii „Przyroda – Obywatele – Rozwój”.

Projekt „Zrównoważony rozwój wsparciem ochrony różnorodności biologicznej (seria broszur)”, w ramach którego wydana zostanie seria broszur pt. „Przyroda – Obywatele – Rozwój” uzyskał dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego „Edukacja ekologiczna”. Broszury zostaną przygotowane przez grono ekspertów związanych z Instytutem na rzecz Ekorozwoju.