Lasy Janowskie stanowią zachodnią część dawnej Puszczy Solskiej, zwartego kompleksu leśnego, obejmującego łącznie aż 124 tys. ha i zaliczanego do najbardziej rozległych w Polsce.

Ciągnie się on od brzegu Wisły w okolicach Borowa aż do granicy państwa w rejonie Hrebennego. Mierząc w linii prostej, to – bagatela – ponad 140 km. Jeśli dodać, że leżąca nieopodal, na zachód od Sanu, Puszcza Sandomierska stanowiła kiedyś z Puszczą Solską jedność i dopiero powodowany rozwojem osadnictwa intensywny wyrąb lasu doprowadził na przestrzeni wieków do ich rozdzielenia, to dopiero wtedy możemy mieć pojęcie, co właściwie oznaczało określenie „przepastne knieje”.

Pod szczególną pieczą jest kilkadziesiąt drzew pomnikowych, głównie lipy i dęby. W wielu miejscach można spotkać rzadkie rośliny chronione, a fragmenty lasów o naturalnym charakterze stwarzają dogodne warunki życia dla wielu gatunków zwierząt.

Wizytówką lasów janowskich jest wspaniała flora. Występuje tu około ośmiuset gatunków roślin naczyniowych oraz liczne gatunki grzybów, mchów i porostów. Dobre warunki bytowania znajdują przedstawiciele gatunków rzadkich, w tym objętych ochroną, np. widłak spłaszczony, widłak wroniec, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny. Bogactwu florystycznemu w niczym nie ustępuje świat zwierząt. Szczególnie upodobały sobie te tereny ptaki, których jest ponad 150 gatunków. Wiele z nich objęto szczególną ochroną – dość powiedzieć, że ok. 1700 ha zajmują strefy ochronne utworzone wokół miejsc bytowania rzadkich ptaków: bielika, bociana czarnego, orlika krzykliwego i głuszca. Szeroko rozumiana ochrona środowiska przyrodniczego i współgrająca z nią gospodarka leśna od dawna postawione są na wysokim poziomie.

Podkolan biały

W Lasach Janowskich przeważają bory sosnowe i lasy mieszane. Gleby stanowią głównie piaski tworzące śródlądowe wydmy oraz gleby bielicowe i iły. Liczna zwierzyna – łowiska. Miejsce lubiane przez miłośników grzybobrania.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

W dniach 24-26 lipca 2020 roku razem z projektem „Agroturystyka w sieci natury” odwiedziliśmy polską stolicę muzyki country – Mrągowo.

Na stoisku zorganizowanym na placu Unii Europejskiej w Mrągowie, można było nas spotkać razem z fotografiami przygotowanymi przez uczestników projektu.

Wielu przechodniów i itinerariuszy było zainteresowanych fotografiami, często pytali jak powstały i skąd pochodzą. Łącznie odwiedziło nas przez 3 dni ok. 5 tysięcy osób.

Wystawa została zorganizowana w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

Zwarty kompleks leśny ciągnący się południkowo na terenie Kotliny Sandomierskiej. W okresie średniowiecza była to naturalna granica pomiędzy Polską a księstwami ruskimi. Puszcza Sandomierska jest ważnym ekosystemem Polski południowo-wschodniej. Obecnie znaczna część znajduje się w granicach obszaru Natura 2000 Puszcza Sandomierska PLB180005.

Przez puszczę przepływa rzeka Łęg, mająca także źródła na jej terenie. Rzeka ta jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. W rejonie Budy Stalowskiej znajduje się duży kompleks znaturalizowanych stawów rybnych. W okolicach stawów licznie występują stare dęby, lipy, olchy, brzozy, sosny. Miejscami tereny leśne są mocno zabagnione z dużą ilością powalonych drzew co tworzy atmosferę ostępów niedostępnych i dzikich, gdzie da się odczuć ducha pra-puszczy.

Do ciekawych i rzadkich roślin występujących na terenie puszczy należy zaliczyć następujące gatunki: długosz królewski, mącznica lekarska, zimoziół północny, lilia złotogłów, knieć błotna, wawrzynek główkowy, widłak goździsty, grzybienie białe, rosiczka okrągłolistna, bluszcz pospolity, bagno zwyczajne, czosnek niedźwiedzi, żurawina błotna, wełnianka pochwowata. Puszcza  znana jest z bogactwa borowików, kozaków, podgrzybków, kań i innych gatunków pospolitych. Lasy dają schronienie dużym ssakom jakimi są: jelenie, sarny, daniele,  dziki,  a  niekiedy  łosie, wilki, rysie.

Walory przyrodnicze Puszczy Sandomierskiej są wyjątkowe i coraz bardziej unikalne. Pola i łąki pełne bujnej roślinności to krajobraz, który daje ukojenie psychice zmęczonego człowieka.

Ostoja położona jest w środkowej części Kotliny Sandomierskiej (widły Wisły i Sanu), między Rzeszowem a Tarnobrzegiem. Obejmuje tereny dawnej Puszczy Sandomierskiej – zwartego kompleksu leśnego porastającego Kotlinę, obecnie mocno pofragmentowanego przez zabudowę, tereny rolnicze i gęstą sieć drogową. Nadal jednak jest to jeden z największych obszarów leśnych w Polsce, o dużym zróżnicowaniu siedliskowym i bogactwie różnych typów ekosystemów. Lesistość w granicach Obszaru sięga 45%. Z uwagi na ubogie, piaszczyste gleby, przeważają bory sosnowe i bory mieszane, które na siedliskach żyźniejszych zastępowane są przez różne postacie grądów. Bezodpływowe obniżenia zajmują olsy lub bory bagienne, a doliny cieków – łęgi.

Pzoa lasami mozaika siedlisk jest jeszcze większa – obejmuje zarówno śródlądowe wydmy porośnięte roślinnością pionierską, jak też łąki, pola uprawne, bagna, torfowiska oraz różnego rodzaju zbiorniki wodne: starorzecza, wyrobiska pokopalniane i zagospodarowane kompleksy stawów rybnych. Dwa największe znajdują się w północnej części ostoi. Są to: „Buda Stalowska” i „Grębów” liczące odpowiednio ok. 710 i 160 ha. Na uwagę zasługuje poligon wojskowy koło Nowej Dęby, z bogatą mozaiką terenów zalesionych, muraw, wrzosowisk oraz dużym torfowiskiem „Cietrzewiec”. Sieć wodna nie jest zbyt bogata. Głównym ciekiem jest Łęg, będący prawobrzeżnym dopływem Wisły, do którego uchodzi większość rzek odwadniających obszar. Koryto w części jest uregulowane, jednak na znacznych odcinkach zachowało naturalny charakter. Zbliżone do naturalnego są również koryta większości jego dopływów.

Puszcza Sandomierska jest jedną najważniejszych w Polsce ostoi kraski (15 par) i podgorzałki (do 20 par) – ok. 20 % krajowej populacji. W skali lokalnej to obszar ważny dla lelka (do. 200 par), dzięcioła średniego (do. 100 par) i lerki (do. 150 par).Liczna jest również populacja derkacza (do 300 par), a także populacje gąsiorka, jarzębatki i ortolana. Istotnym gatunkiem jest także cietrzew – w latach 2008–2010, po zaniku naturalnej populacji, na terenie poligonu przeprowadzono jego reintrodukcję (60 samców, 40 samic). Z rzadkich ptaków szponiastych gniazduje tu kilka par bielika i orlika krzykliwego, a z sów – puszczyk uralski. W roku 2010, po powodzi, odnotowano tu największą na Podkarpaciu kolonię rybitwy rzecznej (220 par) oraz lęgi 5 par mewy czarnogłowej. Ogółem w Puszczy Sandomierskiej odnotowano występowanie 245 gatunków ptaków, w tym 161 lęgowych, co czyni ją obszarem o najbogatszej awifaunie w województwie podkarpackim. W załączniku I Dyrektywy ptasiej ujętych jest 65 gatunków, z których 36 to ptaki lęgowe (bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, bielik, kania czarna, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, jarząbek, cietrzew, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, mewa czarnogłowa, rybitwa rzeczna, rybitwa białoczelna, puszczyk uralski, lelek, zimorodek, kraska, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł białoszyi, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, gąsiorek, ortolan). 13 gatunków (ohar, świstun, rożeniec, hełmiatka, szlachar, ostrygojad, sieweczka obrożna, kulik wielki, brodziec pławny, rybitwa białoskrzydła, żołna, wąsatka, czeczotka) wpisano do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Za przedmioty ochrony obszaru należy uznać gatunki spełniające kryteria wyznaczania ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym (IBA) wprowadzone przez BirdLife International (23 gatunki: bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, bielik, błotniak stawowy, cietrzew, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, mewa czarnogłowa, rybitwa rzeczna, lelek, zimorodek, kraska, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł białoszyi, dzięcioł średni, muchołówka białoszyja, gąsiorek) oraz gęś gęgawą, której populacja przekracza próg 1% reprezentacji populacji krajowej.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

Projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, aktualnie obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, położony w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej, na terenie gminy Zarszyn, w pobliżu Jaćmierza, w dolinie Pielnicy. Zajmuje powierzchnię 174,45 ha. Utworzony został w celu ochrony łąk świeżych.

Obszar ten to bardzo jednolity teren łąk kośnych w dolinie rzeki Pielnicy. Łąki te są koszone dwa lub trzy razy w roku, nie nawożone lub słabo nawożone. Przypuszcza się, że obszar ten już w kilka wieków temu miał charakter pastwiskowo-łąkowy. Dawniej jednak łąki miały charakter łąk podmokłych.

Kilka lat przed II wojną światową teren zmeliorowano co doprowadziło do zmiany składu gatunkowego. Obecnie jest to wilgotna postaci łąk rajgrasowych z obecnością niektórych gatunków łąk zmienno wilgotnych. Łąki okolic Jaćmierza stanowią jeden z największych płatów tradycyjnie użytkowanych i bogatych w gatunki łąk w łuku Karpat. Należy zwrócić uwagę na ich dobry stan zachowania, ale także na utrzymywanie się ekstensywnej gospodarki (koszenie), co zapewnia przetrwanie zbiorowiska.

Krwiściąg lekarski

Na uwagę zasługuje niezwykle liczna populacja zimowita jesiennego porastającego całość obszaru, jak i liczne występowanie rzadkich gatunków motyli związanych z rośliną żywicielską – krwiściągiem lekarskim.

Obszar położony jest w pobliżu miejscowości Jaćmierz, Zarszyn. Do Zarszyna można dojechać samochodem jadąc drogą nr 28 Sanok-Krosno, a stamtąd lokalną drogą do Jaćmierza. Do Zarszyna i Jaćmierza można dojechać autobusami z Sanoka lub Krosna. We obu tych miastach znajdują się stacje PKP. Jest tam także dobrze rozwinięta baza noclegowa i gastronomiczna. Dodatkowo, w gminie Zarszyn znajdują się gospodarstwa agroturystyczne.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

„Morze Kaszubskie” to miano nadane przez Kaszubów na określenie Jeziora Wdzydzkiego. Położone w powiecie kościerskim, ma nietypowy kształt krzyża, którego ramiona tworzą jeziora: Radolne, Jelenie, Gołuń i Wdzydze – zwane też Wielką Wodą.

Jezioro pochodzenia lodowcowego wypełnia dwie, głębokie i przecinające się rynny. Znajduje się na nim 10 wysp: Ostrów Wielki, Ostrów Mały, Golonek, Sorka, Sidły. Znaczna część jeziora znajduje się na terenie gminy Karsin.

Obszar znajduje się w południowej części Pojezierza Kaszubskiego w dorzeczu Wdy. Stanowi go kompleks mezotroficznych jezior, położonych w krzyżujących się rynnach polodowcowych, wykształconych w obszarze sandrowym. Największym jeziorem jest Wdzydze (970ha) o maksymalnej głębokości 68 m. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie wielu, zalesionych wysp, z których część jest otoczona wąskim pasem szuwarów. Pochodzenie jeziora wiąże się z najmłodszym okresem epoki lodowcowej na ziemiach Polski, zwanym zlodowaceniem bałtyckim. Jezioro tworzą dwie potężne, przecinające się rynny. Jedna z nich biegnie w kierunku równoleżnikowym, druga zaś w południkowym. Obie rynny zostały wytworzone na szlaku skrzyżowania się dwóch systemów odpływu wód, które przepływały w okresie zlodowacenia pod czaszą lodowca. Wody te płynąc pod lodem, znajdowały się pod ciśnieniem hydrostatycznym powodując erozję wgłębną i przyczyniając się do znacznej i zróżnicowanej głębokości zbiornika (od średniej wynoszącej 15,2 m do maksymalnej – 72 m).

Ogromne bryły martwego lodu, pochodzące z rozpadu lądolodu i oddzielone od głównego lodowca, zaległy w obniżeniach terenu i zakonserwowały je. Gdy klimat uległ znacznemu ociepleniu, te zagrzebane w materiale morenowym (w sandrowych piaskach oraz żwirach) bryły wytopiły się, a zachowane rynny wypełniała woda. W ten sposób powstało podłużne jezioro rynnowe o nietypowym kształcie i urozmaiconej linii brzegowej. Silnie rozwinięte brzegi Jeziora Wdzydzkiego częściowo pokryte są lasem i miejscami wznoszą się na wysokość od 7 do 10 m ponad lustro wody.

Roślinność wodna jest słabo rozwinięta. W otoczeniu jezior występują lasy – bezpośrednio nad brzegami znajdują się drzewostany olszowe i wierzbowe, na pozostałym terenie dominują bory sosnowe. W licznych nieckach wytopiskowych na równinie sandrowej wykształciły się torfowiska wysokie i przejściowe; znacznie rzadziej spotyka się torfowiska nakredowe. W północno-wschodniej części ostoi znajdują się jeziora lobeliowe.

W obszarze wyróżniono 14 rodzajów, które zajmują łącznie ok. 10% obszaru. Występuje tu 5 jezior lobeliowych i zbiorniki dystroficzne, oraz znajduje się skupienie torfowisk wysokich i przejściowych o typowo wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Licznie reprezentowane są rzadkie, zagrożone i chronione prawnie gatunki roślin naczyniowych ze szczególnie bogatą florą roślin torfowiskowych. Jest to równocześnie ostoja fauny związanej z biotopami wodno-błotnymi: bobra i wydry, kumaka nizinnego. Występuje tu najliczniejsza populacja troci w Polsce, reprezentowana przez reliktowy gatunek troci wdzydzkiej.

Do obszaru można dotrzeć komunikacją autobusową do Dziemian lub do Wdzydz Tucholskich, najlepiej jadąc z Kościerzyny. W większych miejscowościach (np. w Dziemianach) możliwość noclegu. Obszar oraz pokrywający się z nim częściowo Wdzydzki Park Krajobrazowy to jedne z najpiękniejszych zakątków Kaszub. Można tu uprawiać turystykę pieszą, rowerową i wodną (np. kajakową – wypożyczalnia znajduje się we Wdzydzach Kiszewskich).

Atrakcją turystyczną jest doskonale wyposażone muzeum etnograficzne we Wdzydzach Kiszewskich, gdzie można zobaczyć stare domostwa, wiatraki i stroje. Interesującym zabytkiem archeologicznym w okolicy jest celtycki kamienny „krąg mocy” w Odrach.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

W dniach 15-16 czerwca 2020 roku w Warszawie, w Warszawskim Domu Technika NOT, odbyła się konferencja „100-lat Ochrony Środowiska w Polsce – i co dalej?”, która była podsumowaniem obecnej wiedzy dotyczącej stanu środowiska w naszym kraju, wyzwań jakie stoją obecnie przed przyrodnikami, oraz zagrożeń jakie czekają na rodzime środowisko, a związane są z obserwowaną zmianą klimatu.

W trakcie konferencji można było oglądać drugą część, przygotowanej przez uczestników projektu, wystawy „W sieci natury”.

Konferencja odbyła się w reżimie sanitarnym, to też na miejscu wystawę mogło obejrzeć tylko 50 osób. By przybliżyć uczestnikom internetowym tematykę, była również prezentowana w trakcie transmisji na żywo.

Wystawa została zorganizowana w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.

Bytów i jego okolice to nie tylko piękna zabytkowa architektura, ale przede wszystkim urzekająca przyroda. Na szczególną uwagę zasługują tu jeziora lobeliowe, a także liczne ścieżki przyrodnicze.

Ostoja ta znajduje się na Pojezierzu Bytowskim i obejmuje unikatowy zespół 12 jezior lobeliowych. Swoją nazwę zawdzięczają wyjątkowym na skalę Polski roślinom – lobeliom jeziornym. Rosną one głównie w jeziorach kaszubskich, ale również w Borach Tucholskich. W okolicy wsi Pomysk Wielki leżą dwa najważniejsze jeziora lobeliowe: Stary Staw i Głęboczko, z trzema przystankami dydaktycznymi. Są one rozproszone w krajobrazie morenowym Pojezierza Bytowskiego. Teren pokryty jest mozaiką lasów bukowych i drzewostanów sosnowych, z rozproszonymi wśród nich tofowiskami i płatami borów bagiennych, oraz łąkami i przestrzenią zagospodarowaną rolniczo. Jeziora tego typu są rzadko spotykane na terenie Polski i mają duże znaczenie dla zachowania zasobów przyrodniczych w skali Europy.

Cechami charakterystycznymi tych jezior jest przejrzysta woda o kwaśnym odczynie, uboga w biogeniczne substancje oraz piaszczyste dno. Nazwa jezior pochodzi od rosnącej na ich dnie lobelii jeziornej. Oprócz tego w zbiornikach tych rosną inne rzadkie rośliny takie jak poryblin jeziorny, brzeżyca jednokwiatowa oraz elisma wodna – gatunek cenny z europejskiego punktu widzenia.

Lobelia jeziorna

Jeziora te położone są pośród buczyn i borów sosnowych. Wśród nich występują nieliczne torfowiska, fragmenty borów bagiennych oraz łąki. W sumie na terenie ostoi występuje 7 rodzajów siedlisk cennych dla Europy m.in. pokrywające 30% powierzchni kwaśne buczyny, oraz łąki użytkowane ekstensywnie.

Ostoja usytuowana jest niedaleko Bytowa – miasta położonego między Koszalinem a Gdańskiem. Najlepiej dojechać tu autobusem PKS z Gdańska, Koszalina lub Torunia. W Bytowie znajduje się kilka hoteli, schronisko młodzieżowe, oraz domki letniskowe i pole namiotowe nad jeziorem Jeleń. Jest tu również kilka barów i restauracji. W okolicy można skorzystać z jednego z wielu gospodarstw agroturystycznych m.in. w Rekowie, Pomysku Wielkim i Rzepnicy.

Ścieżka Dąbrowa Rzepnicka, znajdująca się blisko Bytowa, posiada aż dziesięć przystanków dydaktycznych, na których można dowiedzieć się o podstawach gospodarki leśnej i ochrony zwierząt.

Dwie inne ścieżki znajdują się w okolicy Rekowa: Atrakcje przyrodnicze okolic Rekowa (m.in.Góra Siemierzycka, jezioro Płoczyca) i Wśród leśnych jezior i bagien (m.in. jezioro Rekówek, lobeliowe). Interesująca i bardzo malownicza jest ścieżka Szlakiem Otto Smaliana, nadleśniczego z połowy XIX wieku, którego miejsce pochówku, Bukowa Góra, zapoczątkowało powstanie Cmentarza Leśników. By dostać się na tę ścieżkę, należy z Bytowa udać się na południe drogą 212, a na skrzyżowaniu z szosą Sierzno – Studzienice skręcić w lewo. Plac z wiatą przystankową, z ławkami i stojakiem na rowery, znajduje się na parkingu po prawej stronie, jakieś 2 km dalej. Jest tam również przystanek PKS. Stąd znaki ścieżki pokierują nas do Cmentarza Leśników Niemieckich. Na północ od Bytowa jest wyznaczona ścieżka Gołębia Góra, a w okolicy Borzytuchomia jest ścieżka Grodzisko Borzytuchom (północny- wschód od Bytowa).

Będąc w Bytowie warto odwiedzić zamek pokrzyżacki i mieszczące się w nim Muzeum Zachodnio – Kaszubskie. Na południe od Bytowa usytuowanych jest Park Narodowy „Bory Tucholskie”, w którym również możemy podziwiać jeziora lobeliowe. W okolicach Bytowa wytyczonych jest kilka szlaków pieszych i rowerowych, ścieżka przyrodnicza w okolicach Rekowa oraz szlak kajakowy na rzece Słupii. W czerwcu na dziedzińcu zamku bytowskiego warto zobaczyć Przegląd Twórczości Kaszubskiej Dzieci i Młodzieży oraz turniej rycerski – „Wielki Turniej Gryfa Pomorskiego”. Dalsze informacje można uzyskać w Bytowskim Ośrodek Informacji Turystycznej.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.