Wyniki ostatniego Eurobarometru nt. świadomości Europejczyków odnośnie różnorodności biologicznej, a w tym sieci Natura 2000 wskazują na ogromne braki w wiedzy w tym zakresie. Wiedza Polaków na tle wiedzy obywateli innych państw UE nie jest najgorsza, ale nie jest to poziom zadowalający.
Wśród licznych celów jakie stawia sobie Unia Europejska znajduje się również ochrona różnorodności biologicznej{{1}}.
W związku z ogłoszeniem przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych roku 2010 Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej zleciła przeprowadzenie badania na temat stosunku obywateli UE do zagadnienia różnorodności biologicznej, a w tym do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Badanie przeprowadzone zostało w 27 krajach członkowskich UE metodą telefonicznych sondaży, w niektórych państwach uzupełnionych wywiadami bezpośrednimi. W każdym z krajów zebrano opinie ok. tysiąca obywateli w wieku 15 i więcej lat.
Podstawowym elementem europejskiej polityki w zakresie ochrony różnorodności biologicznej jest rozbudowa Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Dlatego też kwestia stosunku obywateli do Natury 2000 stanowiła istotny punkt przeprowadzonego badania socjologicznego. Niestety, rezultaty są dalekie od oczekiwanych…
Wyniki przeprowadzonego w lutym 2010 r. badania pokazują{{2}}, że mimo iż europejska sieć obszarów Natura 2000 obejmuje obecnie już 17% powierzchni UE, większość mieszkańców Wspólnoty nie przypomina sobie, żeby kiedykolwiek słyszała jej nazwę! 80% badanych z niczym nie kojarzy hasła Natura 2000.
Co więcej, ci, którym nazwa ta jest znana, niekoniecznie potrafią skojarzyć ją właściwie. Jedynie 8% respondentów przyznało, że słyszało o Naturze 2000 i wie, co ta nazwa oznacza.
Poziom świadomości na ten temat różnił się znacznie w zależności od państwa,
z którego pochodziły osoby badane. Odsetek osób, które nigdy nie słyszały o Naturze 2000 wahał się od 19% w Finlandii do aż 97% w Irlandii i Wielkiej Brytanii. Najwięcej osób świadomych czym dokładnie jest Natura 2000 znalazło się w Finlandii (41%) i Bułgarii (38%). Wśród krajów, w których ponad połowa obywateli słyszała o Naturze 2000 znalazły się Estonia (59%), Słowenia (55%), Grecja (53%) i Polska (51%). Jednak niemal we wszystkich krajach, za wyjątkiem Finlandii i Bułgarii, więcej jest osób, które jedynie słyszały o Naturze 2000 niż takich, które potrafiłyby wyjaśnić, do czego odnosi się to pojęcie. Najniższy poziom świadomości na temat Natury 2000 mają Anglicy, Irlandczycy i Włosi, z których właściwie nikt nie potrafił powiedzieć co oznacza Natura 2000, a tylko 5% w ogóle słyszała taką nazwę.
Wyniki badania praktycznie nie różniły się od tych uzyskanych w roku 2007.
W dziewięciu krajach nieznacznie zwiększył się odsetek osób, które słyszały
o Naturze 2000 – największy wzrost świadomości w tej kwestii można było zaobserwować w Grecji (o 14%) i na Malcie (o 13%). Co ciekawe, w Bułgarii,
w ciągu ostatnich trzech lat zmniejszyła się liczba osób świadomych czym jest Natura 2000 (z 80% w 2007 roku do 72% w 2010). Prawdopodobnie wynika to z tego, że w lutym 2007 rząd Bułgarii został posądzony o wykluczenie z listy kandydatów do Natury 2000 ponad połowy proponowanych przez naukowców obszarów chronionych ze względu na interesy inwestorów, co zostało znacznie nagłośnione przez media.
Warto zwrócić uwagę na to, jaką zdaniem Europejczyków rolę odgrywają obszary chronione. Większość respondentów (53%) uważa, że najważniejsza jest ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Krajami, które najmocniej poparły ten punkt widzenia były Luksemburg i Niemcy. W następnej kolejności wymienia się zapobieganie niszczeniu cennych obszarów wodnych i lądowych (43%), najbardziej znaczące dla Finlandii i Wielkiej Brytanii, oraz ochronę roli przyrody w zapewnianiu dostępu do czystej wody i powietrza (38%), na które naciskają szczególnie Węgrzy i Litwini. Hiszpanie i Słoweńcy wskazywali przede wszystkim na promocję przyjaznego środowisku użytkowania ziemi (24% całej UE). Jedynie 11% badanych wskazało na turystykę przyjazną środowisku i rekreację, i byli to głównie obywatele Niemiec, Belgii i Irlandii.
Jeśli chodzi o wpływ rozwoju gospodarczego na obszary chronione, Europejczycy zgodnie opowiedzieli się przeciwko bezwzględnej przewadze inwestycji gospodarczych nad ochroną przyrody –jedynie 6% ankietowanych, głównie z Belgii, Czech, Luksemburga i Cypru dawało prymat inwestycjom. Niemal połowa respondentów (48%) uznała, że rozwój gospodarczy skutkujący zniszczeniem obszarów chronionej przyrody powinien być zabroniony, w tym większość Słoweńców, Włochów i Greków. Niewiele mniej osób (41%) przyjęło bardziej stonowane stanowisko, twierdząc, że inwestycje na obszarach chronionych powinny być dopuszczalne pod warunkiem, że służą interesom publicznym, a szkody dla natury zostaną w pełni zrekompensowane. Opinia ta była najbardziej popularna w Holandii, wyraziła ją także ponad połowa Niemców i Duńczyków.
Gdzie w tym wszystkim znajduje się Polska? Większość Polaków (51%) kojarzy nazwę Natura 2000, chociaż tylko 23% potrafi prawidłowo wytłumaczyć jej znaczenie. Jeśli porówna się ten wynik z rokiem 2007, to można zobaczyć, że liczba świadomych Polaków wzrosła o 7%! Ponad połowa (51%) naszych rodaków uważa, że jednym z dwóch najważniejszych zadań obszarów chronionych jest ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Na drugim miejscu znalazła się rola przyrody w zapewnianiu dostępu do czystej wody i powietrza (44%), a na trzecim powstrzymanie destrukcji obszarów cennych przyrodniczo (38%). Znacznie mniej istotna okazała się promocja przyjaznego przyrodzie użytkowania ziemi (24%), a na samym końcu uplasowała się turystyka przyjazna środowisku i rekreacja (10%). Jeśli chodzi o wpływ rozwoju gospodarczego na obszary chronione, 39% Polaków uważa, że inwestycje szkodzące ochronie przyrody powinny być zakazane, 46% dopuszcza takie inwestycje pod warunkiem pełnej rekompensaty dla przyrody, a 8% przyznaje pierwszeństwo gospodarce.
Warto przypomnieć, że w badaniach poziomu świadomości ekologicznej Polaków przeprowadzonych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju w latach 2008 i 2009{{3}}, średnio jedna trzecia respondentów wykazała prawidłowe zrozumienie pojęcia „Natura 2000”. W 2009 r. 19,8% badanych skojarzyło nazwę „Natura 2000” z terenem chronionym (0,9% więcej niż w roku poprzednim), a 14,6% z najwyższymi walorami przyrodniczymi Europy (w tym przypadku zanotowano spadek o 1,2% w stosunku do roku poprzedniego). Co ciekawe, mimo głośnego i długotrwałego konfliktu wywołanego planami budowy obwodnicy Augustowa na terenach chronionych, w latach 2008-2009 odsetek osób kojarzących „Naturę 2000” z konfliktami społecznymi i ograniczeniami dla rozwoju gospodarki nie dochodził do 2%.
Mimo że na tle całej Unii Europejskiej Polacy zajmują całkiem dobrą pozycję jeśli chodzi o świadomość w zakresie istnienia i znaczenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, nie ulega wątpliwości, że należy kontynuować działania promocyjne i edukacyjne na ten temat. Pomóc w tym może wymiana doświadczeń i dobrych praktyk, nie tylko w kraju, ale i na arenie międzynarodowej. Dyskusje pomiędzy różnymi aktorami związanymi z siecią Natura 2000, zarówno tymi zajmującymi się ochroną przyrody, jak i tymi, którym ta ochrona może stać na przeszkodzie w realizacji zamierzeń, mogą zaowocować wypracowaniem wspólnej ścieżki działania i osiągnięciem obopólnych korzyści.
AG, InE
[[1]] Jako że plan zatrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej do roku 2010 nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, Komisja Europejska uznała, że trzeba budować długoterminową (w perspektywie roku 2050) unijną wizję dotyczącą różnorodności biologicznej. W ramach prac nad jej tworzeniem Komisja zaproponowała nowe cele odnośnie powstrzymywania utraty różnorodności biologicznej oraz funkcji ekosystemów w perspektywie do 2020 r. Przedstawione warianty wizji średniookresowej różnią się stopniem ambicji co do skali możliwej ich realizacji. Komunikat Komisji w tej sprawie: http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/policy/pdf/pl_act.pdf. Więcej informacji nt. polityki UE w zakresie ograniczania strat w różnorodności biologicznej dostępnych jest na stronie Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/comm2006/index_en.htm [[1]]
[[2]] Raport pt. “Attitudes of Europeans towards the issue of biodiversity. Analytical report, Wave 2” opublikowany w marcu 2010 r. dostępny jest pod adresem: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_290_en.pdf, a jego streszczenie pod adresem: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_290_sum_en.pdf [[2]]
[[3]] Raporty z badań przeprowadzonych przez InE w latach 2008 i 2009 dostępne są na stronie internetowej Instytutu: http://www.ine-isd.org.pl/lang/pl/page/raporty/id/40/ [[3]]
W dniu 10 stycznia Janez Potočnik, unijny Komisarz ds. środowiska ogłosił podjęcie przez Komisję Europejską decyzji o rozszerzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 o kolejne tzw. „siedliskowe” obszary Natura 2000 w obrębie 6 z 9 obszarów biogeograficznych UE (alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, panońskiego i śródziemnomorskiego), położone na terenie piętnastu państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Polski. Dodano 739 nowych obszarów, które Komisja Europejska uznała oficjalnie za „tereny mające znaczenie dla Wspólnoty” – ich łączna powierzchnia równa jest prawie 27 tys. kilometrów kwadratowych. Ponad połowa to obszary morskie (ponad 17,5 tys. km²), głównie we Francji, w Danii i w Hiszpanii. Duża część dodanych obszarów to obszary z Polski – 459 nowych obszarów o powierzchni 8,9 tys. km², w tym szereg ważnych jezior i dolin rzecznych oraz lasów. W ramach tej decyzji zmieniono też zasięg wielu wcześniej zatwierdzonych obszarów (powiększono lub zmniejszono) – dotyczy to m.in. Polski (77 obszarów).
Na konferencji NEOBIOTA