II. SZCZEGÓLNE ZAGROŻENIA DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OBSZARÓW NATURA 2000 – CZYLI PUŁAPKI I BŁĘDY, KTÓRYCH NALEŻY UNIKAĆ

Natura 2000 a turystyka > E-szkolenia > (E5) Zagrożenia dla przyrody obszarów Natura 2000 > II. SZCZEGÓLNE ZAGROŻENIA DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OBSZARÓW NATURA 2000 – CZYLI PUŁAPKI I BŁĘDY, KTÓRYCH NALEŻY UNIKAĆ

mala fotka

Obszary sieci Natura 2000 są zróżnicowane pod względem wrażliwości na działalność gospodarczą człowieka, są także w różnym stopniu chronione wcześniejszymi ustaleniami z zakresu ochrony przyrody, a część z nich nie była dotąd chroniona. By cele ochrony tych obszarów były prawidłowo realizowane i by było wiadomo jakich zagrożeń należy przede wszystkim unikać w odniesieniu do poszczególnych obszarów Natura 2000 przygotowuje się dla nich plany zadań ochronnych lub plany ochrony (więcej o tych planach w e-szkoleniu 7 „Plany ochrony obszarów Natura 2000”) z udziałem specjalistów od ochrony przyrody i zainteresowanych społeczności lokalnych. Przygotowywanie tych fachowych planów już się rozpoczęło, ale długo będziemy jeszcze czekać by wszystkie lub przynajmniej większość obszarów miała sporządzone takie plany. Jak dotąd (lipiec 2011 r.) zatwierdzony został formalnie dopiero jeden plan zadań ochronnych. W planach tych powinny znaleźć się zapisy, co, gdzie i na jakich warunkach można na terenie obszaru Natura 2000 oraz w jego sąsiedztwie wykonać lub czego nie należy robić oraz jak monitorować naturalne i spowodowane przez człowieka zmiany stanu siedlisk i populacji określonych gatunków, dla których ochrony obszar został ustanowiony. Ostrożność jest konieczna, bo wiele obiektów, zwłaszcza ukształtowanych pod wpływem wody (przeważnie bagiennych), łatwo zniszczyć nieprzemyślanym działaniem. Z drugiej strony przesadna ostrożność zablokuje działania zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, które przecież chronią przyrodę. Każdy obszar będzie miał kiedyś indywidualny plan zadań ochronnych, zawierający informacje o zagrożeniach i zalecanych działaniach. Niestety z powodów finansowych nie jest możliwe opracowanie wszystkich planów w krótkim czasie, nie ma też aż tylu specjalistów, którzy mogliby te plany jednocześnie przygotowywać.

Jeśli jednak myśli się o zrównoważonym rozwoju regionu, w którym znajduje się obszar Natura 2000 – rozwoju opartym na przyjaznym dla środowiska rolnictwie i turystyce przyrodniczej, to warto zająć się lokalną opieką nad tymi terenami, dostrzegając niewątpliwe korzyści płynące z takiego sąsiedztwa. Ogólna zasada tego swoistego partnerstwa polega na przejęciu przez samorząd niektórych zadań ochronnych w zamian za niewątpliwe korzyści.

Przede wszystkim należy jednak unikać błędów, które mogą doprowadzić do strat w środowisku lub do konfliktu pomiędzy administracją a społeczeństwem. Oto niektóre z takich błędów:

  • Niewłaściwa lokalizacja inwestycji. Może ona doprowadzić do utraty miejsc pracy związanych z pierwotnym charakterem regionu, zakłócić lub zniszczyć naturalny krajobraz (np. zburzyć perspektywę, zamknąć cenne widoki, zaszkodzić atrakcyjności trasy turystycznej, zagrozić roślinom czy zwierzętom). Największej ostrożności wymaga lokalizacja budowli i urządzeń zmieniających pośrednio lub bezpośrednio stosunki wodne oraz obiektów utrudniających przeloty ptakom, nietoperzom i owadom.
  • Lokowanie autostrad i dróg szybkiego ruchu na obszarach Natura 2000 lub w ich sąsiedztwie jest obecnie dość dokładnie analizowane i w zasadzie nie ma niebezpieczeństwa pominięcia bardziej ekologicznego wariantu nowej drogi czy zniszczenia ostoi lub brutalnego przecięcia szlaku migracji zwierząt. Gorzej jest z drogami niższej kategorii. Negatywnych przykładów tego typu jest niestety wiele. Wspomnijmy o przeczącej wszelkim zasadom utrzymania obszaru Natura 2000, parku narodowego oraz rezerwatu biosfery, wciąż poprawianej drodze przecinającej Puszczę Kampinoską – od Kazunia do Błonia. Co więcej, przewiduje się dalsze inwestycje, niby odległe od Kampinoskiego Parku Narodowego, umożliwiające łatwy przejazd tą drogą 20 tys. pojazdów na dobę. Oczywiście także nocą. Tym samym wartość chronionego tak silnie obszaru będzie praktycznie stracona. Czujności w tej sprawie nie wykazało wiele instytucji i organizacji.
  • Kwestie konfliktowe lokalizacji nowych inwestycji, punktowych i liniowych, a także zmian w użytkowaniu terenu mogą być skutecznie eliminowane i jednocześnie uzgadniane w czasie tworzenia miejscowego planu przestrzennego zagospodarowania. Jest to jednak także zagrożenie, gdyż plany te często (zbyt często) są tworzone niekompetentnie, obejmują za małe przestrzenie, nie uwzględniają wymogów związanych z terenami sąsiednimi, są natomiast przygotowywane bardzo często pod kątem konkretnych inwestycji, wreszcie po prostu wykonywane zbyt rzadko.
  • Kolejnym, dość powszechnym zagrożeniem jest niekontrolowany rozwój masowej turystyki. Na obszarze Natura 2000 należy tak planować usługi, aby ruch turystyczny nie zniszczył przyrody. Gdy się ją zniszczy, turyści przestaną przyjeżdżać. Jeśli zainteresowanie turystów obszarem chronionym jest tak duże, że ich fizyczna obecność zagraża przyrodzie, należy przenieść główny nurt ruchu poza ten obszar, np. do centrów edukacji ekologicznej lub innych atrakcyjnych obiektów położonych poza obszarem Natura 2000. Błędem jest też brak porozumienia w sprawie rozwoju turystyki zrównoważonej i współpracy między mieszkańcami, organizatorami turystyki i instytucjami ochrony środowiska. Pod tym względem dużą rolę mogą odegrać samorządy.
  • Intensyfikacja produkcji rolnej odbywa się bez większej nad nią kontroli, często „skokami”. To oczywiste zagrożenie dla obszarów Natura 2000, a ponadto dla niektórych proekologicznych funkcji terenu. Środki ochrony roślin i nawozy sztuczne wymywane z pól położonych na obszarze Natura 2000 i w jego sąsiedztwie szkodzą jego przyrodzie, np. przez nadmierną eutrofizację czy „zakwitanie” wód (nadmierny rozrost glonów) i zarastanie jezior. Obniża się też jakość wód pitnych.
  • To samo dotyczy zbyt intensywnej gospodarki leśnej. Plany urządzania lasu powinny być zintegrowane z planami zadań ochronnych obszarów Natura 2000. Dobra praktyka w tej dziedzinie to takie gospodarowanie w lesie, które nie ogranicza różnorodności biologicznej, a nawet ją wzbogaca. W lasach prywatnych jest pod tym względem gorzej niż w lasach zarządzanych przez przedsiębiorstwo Lasy Państwowe.
  • Warto pamiętać, że około połowy strat i zagrożeń dla przyrody powodują codzienne nieprzestrzeganie najoczywistszych przepisów, lekceważenie zasad moralnych, drobne złodziejstwo, wandalizm oraz głupota. Z głupotą walka jest daremna, natomiast wszystkie pozostałe zagrożenia można znacznie ograniczyć poprzez aktywność samorządów, instytucji (w tym organizatorów turystyki), organizacji i osób działających na obszarach Natura 2000 oraz wokół nich.

poprzedni rozdział | następny rozdział