Zgodnie z informacjami Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ) proces wyznaczania polskich obszarów wchodzących w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest na ukończeniu. Swoją ocenę oficjalnej listy tych obszarów w Polsce oraz propozycje jej uzupełnienia zgłosiły jednak organizacje pozarządowe.

Do tej pory w Polsce w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska¹ wyznaczono 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP), w tym cztery morskie. Zajmują one blisko 16% powierzchni Polski. W najbliższym czasie do tej listy zostaną dołączone jeszcze trzy nowe obszary „ptasie”, których konieczność powołania wynika z tzw. procesu kompensacji, a więc zastąpią one obszary, które ze względu na ważne inwestycje publiczne zostaną zdegradowane.

Lista specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS) – tzw. obszarów „siedliskowych” – oficjalnie uznanych przez polskie władze liczy łącznie 823 obszary, w tym aż 6 morskich. Do końca 2010 r. wszystkie te obszary powinny zostać zatwierdzone przez Komisję Europejską (na zatwierdzenie czeka jeszcze zgłoszona w 2009 r. lista 454 nowych obszarów i 77 powiększeń obszarów już istniejących). Wszystkie obszary „siedliskowe” zajmują łącznie ok. 11% powierzchni Polski.

Kompletność listy obszarów siedliskowych wyznaczanych przez władze krajów członkowskich Unii Europejskiej na podstawie Dyrektywy siedliskowej weryfikowana jest na seminariach biogeograficznych² z udziałem przedstawicieli
i ekspertów Komisji Europejskiej, ekspertów niezależnych oraz władz państw członkowskich i ich ekspertów. Ostatnie takie seminarium istotne dla Polski odbyło się pod koniec marca 2010 r. w Warszawie, czego efektem są trwające od tego czasu uzgodnienia dla niewielkiej liczby dodatkowych obszarów, na których zatwierdzenie poczekamy jeszcze zapewne do końca 2011 r.

W seminariach biogeograficznych uczestniczą w charakterze ekspertów niezależnych eksperci z organizacji pozarządowych. W uzupełnieniu konkluzji marcowego seminarium przedstawiciele Klubu Przyrodników oraz PTOP „Salamandra”, organizacji zajmujących się od lat uzupełnianiem listy obszarów „siedliskowych” dla Polski. przygotowały kolejną tzw. Shadow List 2010³. Organizacje te przekazały w maju 2010 r. zarówno Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, jak i Komisji Europejskiej dokument zawierający 33 nowe obszary „siedliskowe” oraz propozycje zmiany granic dla istniejących 22 tego typu obszarów.

W grudniu 2010 r. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) przekazało Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska nowy inwentarz ostoi ptaków w Polsce, z którego wynika, że 30 ostoi spełniających międzynarodowe kryteria ich wyznaczania nie zostało uwzględnionych w ramach sieci Natura 2000 w naszym kraju, co jest niezgodne z zapisami dyrektyw Unii Europejskiej stanowiących podstawę tworzenia sieci Natura 2000. Lista ma więc charakter Shadow List w odniesieniu do obszarów „ptasich”.

¹ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniające rozporządzenie z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. 2008 nr 198 poz. 1226).

² Seminaria biogeograficzne organizowane są przez Komisję Europejską w celu oceny kompletności i adekwatności w odniesieniu do przepisów UE propozycji krajów członkowskich co do list obszarów „siedliskowych” Natura 2000 jakie chcą one powołać. Seminaria organizowane są odrębnie dla poszczególnych obszarów biogeograficznych Europy (w Europie wydzielono 9 regionów biogeograficznych – Polska zaliczona jest do dwóch – kontynentalnego i alpejskiego). W obrębie każdego obszaru dyskutowane i oceniane są łącznie propozycje wszystkich krajów, których terytoria wchodzą w zasięg danego obszaru, z punktu widzenia reprezentatywności i wystarczalności wszystkich tych propozycji dla ochrony różnorodności biologicznej tego obszaru. Najpierw oceniano propozycje tzw. „starych” krajów UE, a następnie „nowych” do których zalicza się Polska.

³ Shadow List jest to lista obszarów oraz ewentualnie propozycja zmiany granic obszarów wcześniej włączonych do sieci Natura 2000, o które w opinii organizacji pozarządowych należy uzupełnić sieć Natura 2000 w danym kraju członkowskim. Pierwszą wersję Shadow List dla Polski przygotowano w grudniu 2004 r. (wskazywała zarówno brakujące obszary „ptasie”, jak i „siedliskowe”), a następnie jeszcze dwukrotnie ją uzupełniano, ale już tylko o obszary „siedliskowe”, w marcu 2006 r. i kwietniu 2008 r. Znaczną część tych propozycji oficjalnie już uwzględniono.

Wyznaczenie 25 tys. obszarów chronionych wchodzących w skład sieci Natura 2000 o łącznej powierzchni prawie 750 tys. km² jest bezsprzecznie jednym z największych sukcesów politycznych Unii Europejskiej. To niestety jeden z niewielu optymistycznych wniosków z odbywającej się w czerwcu 2010 r. konferencji z cyklu „Zielony Tydzień” w Brukseli¹.

Główne przesłanie z prawie wszystkich przemówień, sesji dyskusyjnych oraz imprez towarzyszących jest niezwykle pesymistyczne: stan różnorodności biologicznej w Europie, pomimo wielu podjętych działań i wysiłków, ulega ciągłemu pogorszeniu. Proces utraty bioróżnorodności w niektórych regionach może wręcz okazać się nieodwracalny. „Niemożność zrealizowania naszych celów związanych z ochroną bioróżnorodności doprowadzi do katastrofy. Nie możemy wciąż oszukiwać się, że robimy wystarczająco dużo w tej kwestii”, powiedział Janez Potočnik, unijny komisarz ds. środowiska, otwierając „Zielony Tydzień”. Wtórował mu sam przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso: „Tu chodzi o nasz świat. To nasza ostania szansa, aby go uratować. Musimy być ostrożni, aby jej nie zaprzepaścić”.

Szansa, o której przekonywali politycy, w wypowiedziach ekspertów jawiła się jednak jako bardzo mglista. Przywoływane dane statystyczne wskazują, że od wielu lat prawie nic nie zmienia się na lepsze, m.in. wciąż postępuje proces zanikania siedlisk naturalnych a liczebność populacji gatunków kręgowców drastycznie spada. „Europa obecnie konsumuje dwukrotnie więcej niż nasze grunty i morza są w stanie wyprodukować. Ślad ekologiczny², który zostawia za sobą Europa, zwiększył się o 33 proc. w ciągu ostatnich 40 lat. To wszystko – łącznie z ogromnym wzrostem zapotrzebowania na zasoby, odnotowanym w ostatnich latach w krajach o niższym lub średnim dochodzie – powoduje, że sytuacja wymyka się spod kontroli”, stwierdziła prof. Jacqueline McGlade z Europejskiej Agencji Środowiska³.

W piersi bili się wszyscy. Nikt nie ukrywał, że próba osiągnięcia unijnych celów ochrony różnorodności biologicznej do 2010 r. zakończyła się spektakularną porażką. „Zabrakło nam odpowiedniej strategii dotyczącej projektowania, finansowania oraz wdrażania polityki mającej na celu zatrzymanie procesu utraty bioróżnorodności. Poza tym, nie monitorowaliśmy we właściwy sposób naszych sukcesów i porażek”, stwierdził w swoim przemówieniu Jon Hutton ze Światowego Centrum Monitoringu Przyrody⁴. Słowem, zabrakło wszystkiego. Kluczowe w tym momencie było jednak wyciągnięcie pozytywnych wniosków na przyszłość. Do takich na pewno zaliczyć można deklaracje o uwzględnianiu wpływu na bioróżnorodność przy pracach nad nowymi strategiami i rozwiązaniami gospodarczymi, a także o opieraniu tych propozycji na solidnych podstawach naukowych. To oczywiście rodzi wyzwanie przekonania opinii publicznej do tego nowego podejścia.

Z akceptacją i zrozumieniem pro środowiskowych projektów w społeczeństwie i na poziomie władz lokalnych w państwach Unii Europejskiej bywa jednak bardzo różnie. Przykładem jest tego długi i żmudny proces wyznaczania obszarów Natura 2000. Niemniej jednak podczas „Zielonego Tygodnia” to właśnie ten projekt zyskał miano „europejskiego sukcesu”. Złożyły się na to z pewnością imponujące liczby: 25 tys. obszarów chronionych, które obejmują prawie 750 tys. km², czyli 17 proc. całkowitej powierzchni Unii Europejskiej! Za tym sukcesem stoi też twarde prawo, zawarte w transponowanych do krajowych przepisów dwóch dyrektywach, ptasiej i siedliskowej. Stąd uznanie zyskały głosy, że „prace nad przyszłą strategią na rzecz bioróżnorodności potrzebują znacznie silniejszego wsparcia ze strony legislacyjnej” (Andreas Baumueller, Europejskie Forum Siedliskowe⁵).

Dla wielu uczestników konferencji główne jej przesłanie stanowiło sygnał, że obecny model gospodarczy, który na pierwszym miejscu stawia bezustanny wzrost, przestał się sprawdzać. Zaproszeni ekonomiści i analitycy przekonywali o konieczności zredefiniowania pojęcia wartości i zmienienia punktu widzenia. „Przyroda oferuje usługi, które posiadają wartość. Musimy stosować inne metody pomiaru naszych wyników i nie ograniczać się jedynie do PKB” stwierdził Pavan Sukhdev, lider projektu TEEB⁶. Jak się jednak wydaje, dobór odpowiednich narzędzi i mechanizmów do oszacowania korzyści gospodarczych oferowanych przez bioróżnorodność nie będzie tak prosty, jak w przypadku obliczenia kosztów zmian klimatycznych. Niewspółmierne są również środki finansowe przeznaczane na te dwie kwestie – działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej są bezpośrednio finansowane zaledwie przez 0,2 proc. całkowitego budżetu UE.

Konferencja podsumowująca „Zielony Tydzień 2010” niewątpliwie zaowocowała ważnymi przesłaniami. Utraconej różnorodności biologicznej jednak już nigdy nie uda nam się odbudować.

F. Jackl, InE

Źródło: Przyroda dla Europejczyków, Magazyn Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej, Dodatek Zielony Tydzień 2010, http://ec.europa.eu/environment/news/efe/pdf/PL-EFEseptGREENWEEK_100824.pdf

¹ Zielony Tydzień (Green Week) – doroczna konferencja organizowana przez Komisję Europejską poświęcona europejskiej polityce środowiskowej, której celem jest wymiana pomysłów i proponowanie nowatorskich rozwiązań przez przedstawicieli polityki, społeczeństwa i biznesu.

² Ślad ekologiczny – analiza zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne biosfery. Porównywana jest ludzka konsumpcja zasobów naturalnych ze zdolnością planety Ziemi do ich regeneracji. Ślad ekologiczny to szacowana ilość hektarów powierzchni lądu i morza potrzebna do rekompensacji zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów. Ślad mierzony jest w globalnych hektarach (gha) na osobę.

³ Europejska Agencja Środowiska (European Environmental Agency, EEA) – instytucja powołana przez Unię Europejską w 1990 r. w celu dostarczania rzetelnych i obiektywnych informacji dotyczących ochrony środowiska. Agencja jest głównym źródłem informacji dla podmiotów związanych z opracowywaniem, przyjmowaniem, wdrażaniem i ocenianiem polityki ochrony środowiska oraz dla opinii publicznej. Agencja zrzesza 32 kraje członkowskie UE, a jej siedzibą jest Kopenhaga.

⁴ Światowe Centrum Monitoringu Przyrody (UNEP World Conservation Monitoring Centre, UNEP-WCMC) – organizacja działająca w ramach Programu Środowiskowego ONZ, powstała we współpracy z brytyjską organizacją WCMC 2000. Głównym celem Centrum jest dostarczanie państwom, organizacjom i instytucjom aktualnych informacji na temat różnorodności biologicznej do wykorzystania we wdrażaniu polityki.

⁵ Europejskie Forum Siedliskowe (European Habitat Forum, EHF) – europejska sieć organizacji ekologicznych, z siedzibą w Brukseli, zajmujących się ochroną przyrody, zaangażowana w szczególności we współpracę z Komisją Europejską w zakresie wdrażania sieci obszarów Natura 2000.

⁶ Projekt TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) – globalna inicjatywa mająca na celu zwrócenie uwagi na korzyści ekonomiczne wynikające z różnorodności biologicznej oraz rosnące koszty utraty bioróżnorodności i degradacji ekosystemów. Projekt jest dofinansowywany przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska przy Komisji Europejskiej.

Zespół Instytutu na rzecz Ekorozwoju dziękuje wszystkim uczestnikom III edycji Konkursu „Obszar Natura 2000 skarbem regionu” wyrażając uznanie za ich zaangażowanie i wysiłek włożony w realizację zadań w obu etapach konkursu.

W dziale << Konkurs III edycja >> został zamieszczony werdykt Komisji Konkursowej przyznający regulaminowe nagrody i wyróżnienia. Autorom nagrodzonych i wyróżnionych prac konkursowych, ich opiekunom oraz szkole, z której nadeszło najwięcej prac spełniających wymogi 2. etapu konkursu składamy serdeczne gratulacje.

Wszystkich laureatów konkursu wymienionych w komunikacie zapraszamy na uroczyste rozdanie nagród, które odbędzie się na

konferencji podsumowującej projekt
„Natura 2000 motorem zrównoważonego rozwoju”.

Prosimy o przybycie w dniu 18 czerwca 2010 roku, w godzinach 10-16.00 do siedziby Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przy ulicy Konstruktorskiej 3a w Warszawie. Zaproszenia imienne zostaną wysłane pocztą.

Docierają do nas informacje o trudnościach z przesłaniem prac konkursowych drogą mailową na adres t.lubaszewska@ine-isd.org.pl.

Tolerancja naszej skrzynki mailowej dla listów przekraczajacych ciężar 10 Mb jest bardzo mała, dlatego w przypadku prac o ciężarze zbliżonym do regulaminowych 10 Mb prosimy o wysyłanie osobno samej pracy i osobno „Karty zgłoszenia pracy” wraz z ewentualną korespondencją.

Przepraszamy za utrudnienia,

Teresa Lubaszewska