Ochrona różnorodności biologicznej została wskazana jako jeden z czterech priorytetów w zakresie ochrony środowiska na czas Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej (czyli polskiego przewodnictwa w Radzie UE), którą Polska będzie sprawować od 1 lipca do 31 grudnia 2011 r. Trzy pozostałe priorytety dotyczą:
zapobiegania zmianom klimatu i adaptacji Europy do tych zmian,- efektywnego korzystania z zasobów naturalnych oraz
- globalnego procesu zrównoważonego rozwoju, w tym przygotowań do Szczytu Rio+20.
Wszystkie te cztery priorytety środowiskowe są ze sobą powiązane, tak więc te pozostałe priorytety też są bardzo istotne z punktu widzenia szans na ochronę bogactwa przyrodniczego w Europie i w naszym kraju.
Priorytet w zakresie ochrony różnorodności biologicznej będzie również priorytetem dwóch następnych prezydencji – duńskiej i cypryjskiej, co zostało uzgodnione w ramach tzw. Trio Prezydencji, w którym Polska oraz Dania i Cypr dla płynności przekazywania prac w ramach UE uzgadniały priorytety.
Polska Prezydencja odbywać się będzie w szczególnym momencie kształtowania się nowej polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej, w tym polityki w zakresie różnorodności biologicznej. Jako hasło działań w zakresie środowiskowym przyjęto więc „Kształtowanie nowych ram polityki środowiska w Europie”.
Zapobieganie utracie różnorodności biologicznej to jedno z dwóch największych wyzwań globalnych. Przyjętego przed kilkunastu laty celu by do 2010 r. zahamować ten proces utraty nie udało się zrealizować, ani w skali globalnej, ani europejskiej, tak więc musiały być wyznaczone nowe cele z nowym horyzontem czasowym – dziś wskazuje się na rok 2020. Innym bardzo istotnym zagadnieniem odnoszącym się do różnorodności biologicznej jest jej rola w dostarczaniu tzw. usług ekosystemowych przez środowisko, które uznawane są od pewnego czasu za jeden z najważniejszych argumentów dla ochrony bogactwa przyrodniczego. By możliwy był postęp w tych dziedzinach konieczne jest integrowanie ochrony różnorodności biologicznej z innymi politykami oraz ściślejsze powiązanie jej z planowaniem przestrzennym, a także zapewnienie jej odpowiedniego i kompleksowego finansowania. Wszystkie te zagadnienia będą się przewijały podczas Polskiej Prezydencji w UE – wykorzystanie dotychczasowych narzędzi, jak i poszukiwanie nowych to, zgodnie z deklaracjami przedstawicieli Ministerstwa Środowiska, przyszłość działań na rzecz polityki ochrony różnorodności biologicznej.
14 czerwca 2011 r. w Ministerstwie Środowiska odbyło się spotkanie zespołu ministerialnego odpowiedzialnego za Prezydencję w zakresie ochrony różnorodności biologicznej (pod przewodnictwem dr Joanny Maćkowiak-Pandery, podsekretarza stanu) z przedstawicielami organizacji pozarządowych, zorganizowane przez Departament Edukacji Ekologicznej, które miało charakter debaty nt. priorytetów w dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej. Podczas spotkania poinformowano jakie działania czekają zespół polski podczas Prezydencji w tej dziedzinie – zarówno na forum globalnym, gdzie Polska reprezentować będzie całą Unię Europejską i koordynować przygotowywanie stanowisk Unii do tego celu, jak i na forum samej UE, gdzie przewodniczyć będzie różnym pracom prowadzonym w tej dziedzinie.
Prace UE w zakresie ochrony różnorodności biologicznej prowadzić będzie grupa robocza ds. bioróżnorodności naszej Prezydencji (tzw. WPIEI Biodiversity) przygotowująca stanowiska UE w tym obszarze tematycznym, a pracami tymi kierować będzie ze strony Polski Radca Ministra Bożena Haczek. Spotkania tej grupy, tak jak i innych tematycznych grup roboczych Polskiej Prezydencji w zakresie ochrony środowiska, odbywać się będą w Brukseli.
Inauguracją Polskiej Prezydencji w dziedzinie ochrony środowiska będzie Nieformalna Rada ds. Środowiska, która odbędzie się w dniach 11-12 lipca 2011 r. w Sopocie – będzie to jedno z najważniejszych spotkań Polskiej Prezydencji środowiskowej. Uznaje się bowiem, że nieformalne spotkanie ministrów środowiska jest wizytówką Prezydencji w danym obszarze tematycznym i możliwością przeprowadzenia politycznej debaty w sprawach, które Prezydencja wskazuje jako najważniejsze.
Z informacji przedstawionych podczas debaty w Ministerstwie oraz ogłaszanych na stronie Ministerstwa wynika, że prace podczas Prezydencji będą miały zróżnicowany charakter i prowadzone będą na różnych polach:
Główne zadania, wydarzenia na forum globalnym:
(1) Prace związane ze zobowiązaniami wynikającymi z Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD) – dotyczyć będą głównie wdrażania tzw. „decyzji pakietowych” przyjętych podczas X Posiedzenia Konferencji Stron CBD w Nagoi w październiku 2010 r., zorganizowanego na zakończenie obchodów Międzynarodowego Roku Różnorodności Biologicznej 2010 – będą to:
- prace nad wytyczeniem ścieżki wdrażania Planu Strategicznego CBD na lata 2011-2010;
- działania na rzecz zapewnienia postępu prac nad podpisaniem i ratyfikacją przez UE i jej 27 państw członkowskich protokołu Konwencji o dostępie do zasobów genetycznych oraz uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z ich wykorzystania (tzw. protokół z Nagoi – ABS);
- działania na rzecz wdrażania Strategii Mobilizacji Środków CBD;
- prace nad przygotowaniem wkładu z zakresu ochrony różnorodności biologicznej dla grupy roboczej Prezydencji zajmującej się problemami globalnymi (WPIEL Global) na Konferencję ONZ Rio+20, czyli na kolejny Szczyt Ziemi.
Spodziewane jest iż do grudnia 2011 r. uda się przyjąć rekomendacje SBSTTA (Organu Doradztwa Naukowego, Technicznego i Technologicznego CBD) dotyczące ww. Planu Strategicznego i doprowadzić do podpisania protokołu z Nagoi przez UE i jej państwa członkowskie.
(2) Prace związane z powołaniem Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES), która ma pełnić podobną rolę do tej, jaką pełni Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC), czyli stać się szerokim forum naukowej debaty na temat różnorodności biologicznej oraz dostarczać politykom rekomendacji do podejmowania strategicznych decyzji – o powołaniu tej platformy zadecydowano podczas 26-tego posiedzenia Rady Zarządzającej UNEP (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych) oraz Globalnego Forum Ministrów Środowiska (GMEF) w Nairobi w lutym 2011 r.:
- w październiku 2011 r. planowane jest pierwsze posiedzenie plenarne IPBES, a wcześniej prowadzone będą prace grupy WPIEI Biodiversity w Brukseli;
- w grudniu 2011 r. spodziewane jest powołanie IPBES.
(3) Inne prace odnoszące się do globalnych zobowiązań UE koncentrować się będą wokół wypracowywania stanowisk UE na spotkania stron Konwencji Waszyngtońskiej (CITES), Bońskiej i Berneńskiej oraz na spotkanie Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej, a także w sprawie bezpieczeństwa biologicznego na COP/MOP5, czyli spotkanie Stron Protokołu z Kartageny o Bezpieczeństwie biologicznym w ramach Konferencji Stron CBD. Powiązane z nimi będą też niektóre prace odnoszące się do wewnętrznej polityki UE, a wynikające z potrzeby wprowadzania do prawa i polityki UE zobowiązań przyjmowanych przez UE na forum globalnym w ramach ww. prac.
Główne zadania, wydarzenia na forum europejskim:
(1) Kontynuacja prac Prezydencji węgierskiej na rzecz ogłoszonej 3 maja przez Komisję Europejską Unijnej Strategii ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r., z uwzględnieniem spraw odnoszących się do finansowania działań z zakresu ochrony przyrody (tzw. mainstreaming). Prace nad tą Strategią będą najważniejszym tematem z zakresu różnorodności biologicznej podczas Polskiej Prezydencji. Podstawę tych prac, mających charakter pogłębionej analizy proponowanej strategii przez wszystkich zainteresowanych partnerów, stanowić będą komunikaty Komisji:
- ogłaszający ww. nową Strategię, mającą na celu poprawę stanu różnorodności biologicznej w Europie w przeciągu kolejnej dekady – ogłoszona została ona na pół roku przed spodziewanym przyjęciem światowego planu strategicznego na rzecz powstrzymania utraty różnorodności biologicznej (podczas konferencji stron Konwencji CBD), a więc dyskusja w UE nad oboma strategiami będzie ściśle powiązana;
- w sprawie finansowania sieci Natura 2000;
- ogłaszający projekt rozporządzenia w sprawie wspólnotowej polityki rybackiej;
- ogłaszający projekt rozporządzenia ws. nowego funduszu Life+.
Efektem tych prac powinny być tzw. Konkluzje Rady ds. Środowiska (tworzą ją ministrowie ds. środowiska UE), których przyjęcie spodziewane jest w grudniu 2011 r.
(2) Zainicjowanie na forum UE dyskusji na temat kluczowej roli planowania przestrzennego, jako narzędzia koordynacji i integracji polityk międzysektorowych w kierunku zwiększenia skuteczności ochrony różnorodności biologicznej. W tej dziedzinie zaplanowano:
- zorganizowanie w Warszawie w listopadzie 2011 r. Konferencji eksperckiej pt. „Planowanie na rzecz różnorodności biologicznej”;
- opracowanie zaleceń nt. optymalizacji wykorzystania przestrzeni w sposób pozwalający łączyć potrzeby gospodarcze i społeczne z ochroną różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych na obszarach chronionych (przede wszystkim na obszarach Natura 2000) i poza ich zasięgiem (tzw. zielona infrastruktura – w tym korytarze ekologiczne), w tym również na obszarach morskich;
(3) Zainicjowanie dyskusji nad rolą leśnej różnorodności biologicznej w procesie adaptacji do zmian klimatu, co wpisuje się w obchody Roku 2011 ogłoszonego przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Lasów. W tej dziedzinie zaplanowano:
- zorganizowanie w Rynie we wrześniu 2011 r. Konferencji Ministerialnej pt. „Leśnictwo dla klimatu i różnorodności biologicznej”;
- przygotowanie wspólnej deklaracji dyrektorów ds. leśnictwa i ochrony przyrody państw UE w sprawie podejmowania i wspierania działań w tej dziedzinie.
Podsumowanie działań Prezydencji w zakresie ochrony środowiska
Podsumowanie prac w ramach Prezydencji w obszarze ochrony środowiska odbędzie się podczas dwóch posiedzeń Rady UE ds. Środowiska, czy formalnych spotkań ministrów ds. środowiska, podczas których sprawy dotyczące ochrony różnorodności biologicznej będą poruszane:
- 10 października 2011 r. w Luksemburgu, kiedy przyjmowane będą sprawozdania z postępów prac w poszczególnych obszarach tematycznych,
- 19 grudnia w Brukseli, kiedy przyjmowane będą m.in. tzw. konkluzje Rady ds. Środowiska w odniesieniu do Unijnej Strategii ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r.
Zabierając głos w dyskusji podczas debaty w Ministerstwie przedstawiciele organizacji pozarządowych zwracali przed wszystkim uwagę na:
- potrzebę podjęcia prac nad rewizją polskiej Strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej w świetle proponowanej nowej strategii unijnej i strategii światowej w ramach CBD – stwierdzając (przedstawicielka InE), że Prezydencja i jej wiarygodność będzie też oceniana z punktu widzenia tego jakie działania podejmuje w obszarach priorytetowych u siebie w kraju, a więc brak takich działań w bieżącym półroczu negatywnie wpłynie na obraz Prezydencji; odpowiedź Ministerstwa w tej sprawie – będzie robiony przegląd naszej strategii, a nową Polska chciałaby przyjąć w 2012 r.
- groźne dla różnorodności biologicznej ekosystemów wodnych (a także dla gospodarowania zasobami wodnymi) działania jakie są podejmowane w Polsce (w ramach projektu ustawy złożonej w Sejmie) – propozycja likwidacji zlewniowego zarządzania zasobami wodnymi – które stoją w wyraźnej sprzeczności z zasadami przyjętymi w UE w ramach ramowej dyrektywy wodnej – stwierdzając (przedstawicielka InE) j.w., że wpłynie to niekorzystnie na ocenę Prezydencji; odpowiedź Ministerstwa w tej sprawie – propozycja ta oceniana jest negatywnie, będą podejmowane działania by nie dopuścić do uchwalenia tych zmian;
- sprawę GMO i jej związków z ochroną różnorodności biologicznej – zdaniem Greenpeace, który od 3 lat uważnie śledzi działania kolejnych prezydencji, powinien to być jeden z najważniejszych tematów – przedstawiciel tej organizacji apelował by Polska Prezydencja zapewniła takie zapisy w stanowiskach i dokumentach UE by możliwe było wprowadzanie zakazów odnoście GMO w krajach członkowskich;
- reformy Wspólnotowej Polityki Rybackiej – przedstawiciel Greenpeace apelował o podniesienie rangi doradztwa naukowego w tej dziedzinie (głównie w odniesieniu do oceny i rozwiązywania problemu tzw. przyłowów), a także o możliwość tworzenia rezerwatów morskich;
- prace Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej, które będą się odbywały w czasie Prezydencji – przedstawiciel Greenpeace podkreślał, że choć problemy tam rozpatrywane w małym stopniu dotyczą bezpośrednio Polski to waga decyzji tam podejmowanych jest ogromna i apelował o aktywny udział na rzecz ochrony tych zwierząt;
- potrzebę uwzględniania stanowiska środowisk biznesowych i konsultowania z tym środowiskiem stanowisk państwa – przedstawiciel BCC wypowiadający się w tych sprawach zwracał uwagę na całkowity brak w Strategii 2030 zagadnienia różnorodności biologicznej oraz podkreślał przede wszystkim, że wiele spaw rozważanych na forum unijnym i globalnym wymaga pogłębionej dyskusji w kraju – że trzeba uwzględniać to, że tzw. koszty zewnętrzne w wyniku różnych regulacji stają się z czasem kosztami wewnętrznymi i trzeba być na to przygotowanym; odnosił się także do potrzeby przygotowania strategii adaptacyjnej do zmian klimatu; odpowiedź Ministerstwa – jeszcze w czerwcu br. ma być nowa Strategia Rozwoju Kraju, w której zagadnienia środowiska mają być uwzględnione (tematycznie powiązane z zagadnieniami energii), a do 2012 r. musi zostać opracowana strategia adaptacyjna;
- oczekiwania w stosunku do Polskiej Prezydencji i całego Tria Prezydencji ze strony światowej organizacji ochrony ptaków (BLI) – stanowisko w tej sprawie (w wersji angielskiej) przekazała przedstawicielka OTOP przedstawicielom Ministerstwa, podkreślając że OTOP jako członek tej federacji w pełni popiera to stanowisko.
W spotkaniu, poza zespołem Prezydencji z Ministerstwa Środowiska i przedstawicielami Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, uczestniczyli eksperci z instytutów naukowych oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych, a w tym m.in. niektórych organizacji, które wygrały konkurs ofert na realizację zadania publicznego w 2011 r. pt. „Środowiskowe priorytety Polskiej Prezydencji”, który ogłosił Minister Środowiska dając szansę pełniejszego włączenia się pozarządowym organizacjom ekologicznym w działania informacyjno-promocyjne w tym zakresie. Konkurs wygrało 5 organizacji: Fundacja AERIS FUTURO, Fundacja EkoRozwoju, Rzeszowski Klub Sportowy Głuchych „RES-GEST”, Toruńskie Stowarzyszenie Ekologiczne Tilia, Fundacja REO, spośród 23 które zgłosiły swoje projekty. Poza tym podczas spotkania przedstawiony został duży projekt związany z Polską Prezydencją prowadzony przez Greenpeace Polska, który nie korzysta ze środków publicznych.
Przedstawiciele Ministerstwa Środowiska zadeklarowali, że w czasie Prezydencji odbędą się jeszcze dwie debaty z organizacjami pozarządowymi – we wrześniu i w listopadzie.
Śledzenie ww. prac podczas Prezydencji – za pośrednictwem stron internetowych jej poświęconych (Ministerstwa Środowiska, Komisji Europejskiej i innych) – oraz działań organizacji pozarządowych (ww., ale nie tylko) da niecodzienną szansę pełniejszego zorientowania się w tym co w europejskiej i globalnej polityce dotyczącej różnorodności biologicznej się dzieje i co ma priorytetowe znaczenie oraz zapoznać się ze stanowiskami różnych stron – znacznie większą niż mamy na co dzień.
Bożenna Wójcik, InE
