E-szkolenie na temat ochrony przyrody stanowi wstęp do serii e-szkoleń na temat sieci Natura 2000. Jego celem jest przedstawienie szerokiego kontekstu ochrony przyrody, której nowym elementem, tworzonym w Unii Europejskiej od 1992 r., a w Polsce dopiero od 2004 r., jest Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000.¹ Ochrona przyrody ma długie tradycje, ale i w Polsce, i na świecie do ochrony zasobów przyrodniczych podchodzono w różny sposób; niniejsze e-szkolenie ma ułatwić zapoznanie się z najistotniejszymi zagadnieniami dotyczącymi tej dziedziny.

Wprowadzanie nowych systemów ochrony przyrody i zawieranie licznych umów międzynarodowych z tej dziedziny pokazuje, jak ważna jest dziś ochrona przyrody. Wprowadzanie tych systemów jest także efektem tego, że dotychczasowe działania na rzecz ochrony przyrody, podejmowane na zasadzie dobrowolności, okazały się niewystarczające wobec skali zachodzących zmian.

Wymieranie jednych, a pojawianie się na Ziemi innych gatunków organizmów to naturalne zjawisko o zasadniczym znaczeniu dla ewolucji życia. Niestety, tempo wymierania gatunków i kurczenia się ich zasięgów w wieku XX i w pierwszej dekadzie wieku XXI niezwykle się przyspieszyło w wyniku działalności człowieka. Ten proces powoduje ogromne ubożenie różnorodności biologicznej, co w wielu miejscach zagraża stabilności ekosystemów, skutkuje zanikiem cennych siedlisk przyrodniczych i gatunków, a ponadto może znacznie ograniczać możliwości rozwoju tych dziedzin gospodarki, które w sposób bezpośredni korzystają z zasobów przyrody.

Najistotniejszym powodem wymierania gatunków jest niszczenie środowisk ich życia. Szczególne zagrożenia dotknęły rośliny i zwierzęta żyjące na terenach podmokłych (na bagnach i torfowiskach, w podmokłych lasach – takich jak np. olsy), ze względu na bezpośrednie lub pośrednie osuszanie tych terenów. Bardzo ważnymi czynnikami były też procesy powodujące zanikanie cennych przyrodniczo obszarów w wyniku powiększania terenów zabudowanych i budowy sieci infrastruktury oraz znaczna intensyfikacja rolnictwa i leśnictwa. Istotnym czynnikiem zmieniającym warunki życia organizmów było także wprowadzanie do środowiska dużych ilości zanieczyszczeń, bo przyczyniło się do przyspieszenia wymierania wielu gatunków. Bezpośrednie oddziaływania na zwierzęta i rośliny (kłusownictwo, wybieranie jaj i piskląt ptasich, płoszenie zwierząt, zrywanie roślin), choć oddziałuje na nie negatywnie, nie miało jednak dużego wpływu na te zmiany, których skutki osiągnęły wymiar globalny.

Problem wymierania gatunków jest na tyle poważny, że w Milenijnej Ocenie Ekosystemów przygotowanej przez Sekretariat Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2005 r. zwrócono uwagę na duże ryzyko utraty zdolności służenia przyszłym pokoleniom przez niektóre ekosystemy. W celu spowolnienia tego niekorzystnego procesu podejmuje się – tak w skali globalnej, jak i europejskiej – różne działania i inicjatywy, jednak wciąż nie udało się osiągnąć w tym zakresie znaczących rezultatów.

spis treści | następny rozdział