III.2. Ogólne zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000
III.3.1.Plany zadań ochronnych
III.3.2. Sporządzanie planów zadań ochronnych
III.3.3. Działania szczegółowe dotyczące ochrony obszaru Natura 2000 wynikające z planu zadań ochronnych
III.3.4. Plany ochrony
III.3.5. Sporządzanie planów ochrony
III.3.6. Działania szczegółowe dotyczące ochrony obszaru Natura 2000 wynikające z planu ochrony
Zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 dzielą się na ogólne (dotyczące wszystkich obszarów) i szczegółowe (dostosowane do wymogów ochronnych każdego obszaru). Generalne zasady postępowania (w tym gospodarowania) zostały zapisane w art. 33 i 36 ustawy o ochronie przyrody. Szczegółowe zasady ustalane są indywidualnie dla każdego z tych obszarów poprzez postanowienia planu zadań ochronnych lub planu ochrony.
III.2. Ogólne zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000
Zgodnie z zapisanymi w art. 33 ustawy o ochronie przyrody generalnymi zasadami postępowania na obszarach Natura 2000, zabrania się podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności mogących:
- pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000,
- wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000,
- pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami (z pewnymi zastrzeżeniami, które rozwinięto poniżej).
Najważniejszą zasadą odnoszącą się do obszarów Natura 2000 jest zakaz podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na stan przyrody na tych obszarach. Co istotne, zasadę tę stosuje się nie tylko do już zatwierdzonych obszarów, ale również do projektowanych obszarów Natura 2000, znajdujących się zarówno na oficjalnej liście opracowanej przez Ministra Środowiska, jak i na innych listach zgłoszonych do Komisji Europejskiej (to tzw. listy „cieni” – shadow lists – przygotowywane na ogół przez organizacje pozarządowe – więcej o nich w e-szkoleniu 2 w rozdz. IX.3). Wprawdzie zgodnie z dosłownym brzmieniem przepisów ustawy zakaz ten rozciąga się wyłącznie na obszary z list zgłoszonych przez Ministra Środowiska (czyli list oficjalnych), to jednak – zgodnie ze stanowiskiem Ministra Środowiska z maja 2005 r. i zgodnie z literą i duchem dyrektywy „siedliskowej”, a także stanowiskiem prezentowanym w tej sprawie przez Komisję Europejską – obowiązek ten dotyczy wszystkich zgłoszonych obszarów, niezależnie od tego, jaki podmiot (Minister Środowiska czy organizacje ekologiczne) dokonały jego zgłoszenia.
Zakaz odnoszący się do obszarów projektowanych obowiązuje do czasu odmowy ich zatwierdzenia albo do czasu zatwierdzenia ich przez Komisję Europejską jako obszary Natura 2000 i formalnego ich wyznaczenia w Polsce przez Ministra Środowiska poprzez wydanie odpowiedniego rozporządzenia.
Istotnym ustaleniem odnoszącym się do ochrony obszarów Natura 2000 jest to, że rozpatrywanie negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 ma być dokonywane w szerszym kontekście – nie tylko poprzez ocenę wpływu pojedynczych działań, ale także poprzez rozpatrywanie kumulacji oddziaływań różnych planowanych działań.
Skutkiem zakazu negatywnego oddziaływania na siedliska i gatunki chronione na danym obszarze Natura 2000 jest konieczność każdorazowego poddawania projektowanych przedsięwzięć, i projektowanych dokumentów strategicznych, procedurze nazywanej oceną oddziaływania na środowisko (omówiona szczegółowo w e-szkoleniu E-11 „Społeczeństwo obywatelskie”) i dokonanie w niej oceny wpływu projektowanych przedsięwzięć i rozwiązań zapisanych w projektowanych dokumentach strategicznych na te siedliska i gatunki, dla ochrony których powołano obszar Natura 2000 oraz oceny integralności obszaru Natura 2000 i spójności sieci Natura 2000 (tzw. oceny habitatowej).
Szczegółowe przedstawienie procedury oceny habitatowej jest też przedmiotem e-szkolenia E-8.
Należy się liczyć z tym, że jeżeli działania na obszarze Natura 2000 zostaną (lub zostały) podjęte bez przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, o którym mowa w art. 33 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody, to właściwy organ (regionalny dyrektor ochrony środowiska – RDOŚ, a na obszarach morskich – dyrektor właściwego urzędu morskiego), nakazuje ich natychmiastowe wstrzymanie i podjęcie, w wyznaczonym terminie, niezbędnych czynności w celu przywrócenia poprzedniego stanu danego obszaru, jego części lub chronionych na nim gatunków. Umyślne nieprzestrzeganie zakazów obowiązujących na obszarach Natura 2000 (sformułowane ogólnie w art. 33 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody lub w sposób szczegółowy opisane w planie zadań ochronnych albo planie ochrony danego obszaru Natura 2000) jest traktowane jako wykroczenie zagrożone karą aresztu lub grzywną. Orzekanie w tych sprawach następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Dodatkowo tzw. ustawa szkodowa (ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie[1]) przewiduje, że w przypadku gdy w wyniku działalności podmiotu korzystającego ze środowiska temu środowisku może bezpośrednio zagrażać szkoda, to podmiot korzystający ze środowiska, podejmuje działania w celu jej zapobieżenia. W przypadku gdy szkoda już wystąpiła – podmiot korzystający ze środowiska podejmuje działania w celu jej naprawienia.
Działanie podmiotu korzystającego ze środowiska skutkuje prawie zawsze bezpośrednim zagrożeniem szkodą, co oznacza wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia szkody w środowisku w dającej się przewidzieć przyszłości. W takim przypadku podmiot korzystający ze środowiska jest zobowiązany podjąć działania zapobiegawcze.
Jeśli szkoda jednak wystąpiła, to zgodnie z ustawą szkodową, rozumie się przez nią negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska:
a) w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych, mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych, z tym że szkoda w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych nie obejmuje uprzednio zidentyfikowanego negatywnego wpływu, wynikającego z działania podmiotu korzystającego ze środowiska zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub zgodnie z decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach, o której mowa w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227),
b) w wodach, mającą znaczący negatywny wpływ na stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód,
c) w powierzchni ziemi, przez co rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.
W przypadkach, gdy szkoda wystąpi, podmiot korzystający ze środowiska jest zobowiązany do:
a) podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników;
b) podjęcia działań naprawczych ustalonych z RDOŚ.
Ustalając kolejność podejmowania działań naprawczych, organ ochrony środowiska kieruje się charakterem, zasięgiem i rozmiarem poszczególnych szkód w środowisku oraz zagrożeniem dla zdrowia ludzi, a także możliwością naturalnej naprawy elementów przyrodniczych na obszarze, na którym szkoda w środowisku wystąpiła. Koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska.
Rodzaje działań naprawczych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia [2] dzielą się one na podstawowe, uzupełniające i kompensacyjne.
Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań. W przypadku gdy podmiot korzystający ze środowiska nie może zostać zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała się bezskuteczna, a zagrożenie ma istotne znaczenie dla życia lub zdrowia ludzi lub występuje możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku, to konieczne jest natychmiastowe podjęcie tych działań. W takim przypadku organ ochrony środowiska sam podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze.
III.3. Szczegółowe zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 na podstawie planów zadań ochronnych i planów ochrony
W polskim systemie prawa ochrony przyrody obszary Natura 2000 zostały potraktowane tak jak inne formy ochrony przyrody w tym sensie, że tworzy się dla nich plany ochrony określające możliwości i zakazy podejmowania działań. Tymczasem istota dyrektywy „siedliskowej” polega na zapewnieniu/utrzymaniu dotychczasowych form działalności gospodarczej koniecznej dla właściwego poziomu ochrony danego obszaru[3].
Szczegółowe zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 są uzależnione od rodzaju tego obszaru i występujących na nim gatunków lub siedlisk podlegających ochronie, dlatego też ustawa o ochronie przyrody przewiduje tworzenie dokumentów, w których indywidualnie dla każdego obszaru ustalane będą zasady ochrony tych podlegających ochronie walorów przyrodniczych. Przewiduje się opracowywanie dwóch rodzajów planów – planów zadań ochronnych (omówionych w podrozdziałach 3.1-3.3) oraz bardziej szczegółowych dokumentów – planów ochrony dla obszarów Natura 2000 (omówionych w podrozdziałach 3.4-3.6), które przygotowywane będą jednak tylko w szczególnych przypadkach – nie dla wszystkich obszarów.
III.3.1. Plany zadań ochronnych
Plany zadań ochronnych, czyli dokumenty nieco uproszczone w stosunku do planów ochrony, mają być przygotowane dla wszystkich obszarów Natura 2000, z wyjątkiem obszarów położonych na obszarach morskich oraz na terenach parków narodowych i rezerwatów, a także tych obszarów dla których wcześniej zostały ustanowione plany ochrony.
Ustawa o ochronie przyrody (art. 28 ust. 1) przewiduje, że mają one zostać sporządzone na okres 10 lat; pierwszy projekt sporządza się w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia obszaru „siedliskowego” przez Komisję Europejską jako obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty [Unii] lub od dnia wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków przez władze krajowe. Plany zadań ochronnych mogą być także tworzone dla obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty [Unii] zgłoszonych na tzw. shadow lists. Plan zadań ochronnych powstaje na podstawie dostępnej wiedzy o siedliskach i gatunkach oraz podstawowego rozpoznania terenowego umożliwiającego ocenę stanu ich ochrony.
III.3.2. Sporządzanie planów zadań ochronnych
Plan zadań ochronnych ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, regionalny dyrektor ochrony środowiska, kierując się koniecznością utrzymania i przywracania do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000. Szczegółowy sposób przygotowania projektu planu zadań ochronnych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 186).
Projekt planu zadań ochronnych jest sporządzany przez sprawującego nadzór nad obszarem, tj. przez właściwego miejscowo regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 położonego na terenie więcej niż jednego województwa ustanawiają wspólnie, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, regionalni dyrektorzy ochrony środowiska, na których obszarze działania znajdują się części tego obszaru.
Projekt planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 lub jego części wymaga uzgodnienia z dyrektorem regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, jeżeli obszar Natura 2000 obejmuje obszar zarządzany przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Zajęcie stanowiska następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie do ministra właściwego do spraw środowiska. Niewyrażenie stanowiska w terminie 30 dni od dnia otrzymania projektu planu zadań ochronnych uznaje się za jego uzgodnienie.
III.3.3. Działania szczegółowe dotyczące ochrony obszaru Natura 2000 wynikające z planu zadań ochronnych
Działania te zostały określone w § 3 p. 5 i 6 przedmiotowego rozporządzenia. Należą do nich (zachowano numerację punktów z rozporządzenia):
5) ustalenie celów działań ochronnych do osiągnięcia w okresie, na jaki jest sporządzany plan zadań ochronnych, umożliwiające monitoring i weryfikację ich osiągnięcia, z uwzględnieniem:
a) konieczności utrzymania właściwego stanu ochrony, likwidacji, ograniczenia istniejących lub potencjalnych zagrożeń dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im — jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze został oceniony jako właściwy,
b) potrzeby osiągnięcia właściwego stanu ochrony, konieczności likwidacji, ograniczenia istniejących lub potencjalnych zagrożeń odpowiedzialnych za niewłaściwy stan ochrony przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im — jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze został oceniony jako niezadowalający lub zły,
c) konieczności uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiocie ochrony i konieczności likwidacji, ograniczenia zagrożeń dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im — jeżeli stan ochrony przedmiotu ochrony nie jest możliwy do oceny;
6) ustalenie działań ochronnych wynikających z ustalonych celów działań ochronnych, w tym wskazanie:
a) działań ochronnych zapewniających monitoring osiągnięcia celów działań ochronnych, a zwłaszcza monitoring przyjętych parametrów stanu ochrony przedmiotów ochrony,
b) zakresu prac przewidzianych do realizacji,
c) terenu lub miejsca realizacji,
d) terminu oraz częstotliwości realizacji,
e) podmiotu odpowiedzialnego za wykonanie i monitoring,
f) szacowanych kosztów realizacji działań,
g) technicznych uwarunkowań realizacji działań,
h) podmiotów, których współdziałanie przy realizacji działań ochronnych jest niezbędne;
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (art. 28 ust. 10) Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 zawiera:
1) opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000;
2) identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony;
3) cele działań ochronnych;
4) określenie działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów ich wdrażania, w tym w szczególności działań dotyczących:
a) ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk,
b) monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów, o których mowa w pkt 3,
c) uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony;
5) wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000;
6) wskazanie terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru.
Ponadto w planie powinno się znaleźć wskazanie do zmiany w ustaleniach obowiązujących studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, których realizacja naruszy lub stworzy ryzyko naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 33 ustawy o ochronie przyrody, a więc może stwarzać poważne zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000.
Zgodnie z art. 28 ust. 11. ustawy planu zadań ochronnych nie sporządza się dla obszaru Natura 2000 lub jego części:
1) dla którego ustanowiono plan ochrony, o którym mowa w art. 29;
2) pokrywającego się w całości lub w części z obszarem parku narodowego, rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego, dla których ustanowiono plan ochrony uwzględniający zakres, o którym mowa w ust. 10;
3) pokrywającego się w całości lub w części z obszarem parku narodowego lub rezerwatu przyrody, dla których ustanowiono zadania ochronne uwzględniające zakres, o którym mowa w ust. 10;
4) znajdującego się w obszarach morskich.
Co istotne, plan zadań ochronnych ustanowiony w formie zarządzenia traci moc w przypadku ustanowienia planu ochrony dla obszaru Natura 2000.
Pierwszy plan zadań ochronnych w Polsce został ustanowiony Zarządzeniem Nr 36/10 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Murawy w Haćkach (PLH200015).[4] Plan zadań ochronnych obejmuje cały obszar Natura 2000 Murawy w Haćkach (PLH200015) i został ustanowiony na okres 10 lat (01.02.2011r – 31.01.2021r.). Więcej na temat tego planu napisano w rozdz. VIII.5 niniejszego e-szkolenia.
Plan ochrony obszaru Natura 2000 jest ustanawiany w drodze rozporządzenia, przez Ministra Środowiska na okres 20 lat (art. 29 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody) i oczywiście może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000. Tryb i zakres sporządzania planu ochrony został określony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r. Nr 64, poz. 401). Plan ochrony sporządzany jest na podstawie inwentaryzacji, badań i ekspertyz zapewniających uzyskanie dobrego rozpoznania przedmiotów ochrony i uwarunkowań ich ochrony.
Potrzeba sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru Natura 2000 oraz termin jego sporządzenia wskazywane są w dokumencie planu zadań ochronnych (art. 28 ust. 10 pkt. 6 ustawy o ochronie przyrody), który to plan w razie opracowania i zatwierdzenia planu ochrony traci swoją ważność.
Ustawa o ochronie przyrody stanowi (art. 30 ust. 1), że plan ochrony ustanowiony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego położonego w granicach obszaru Natura 2000, a uwzględniający zakres przewidywany dla planu ochrony obszaru Natura 2000, staje się planem ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części (objętej tym planem). Podobnie (art. 30 ust. 2 ustawy), plan urządzenia lasu dla nadleśnictwa położonego w granicach obszaru Natura 2000, uwzględniający zakres, o którym mowa powyżej, staje się planem ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części (objętej tym planem).
III.3.5. Sporządzanie planów ochrony
Zgodnie z Art. 29 ustawy o ochronie przyrody projekt planu ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części sporządza sprawujący nadzór nad obszarem, tj. właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich – dyrektor urzędu morskiego. Projekt planu ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego część wymaga zaopiniowania przez:
1) dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, jeżeli obszar Natura 2000 obejmuje obszar zarządzany przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe;
2) dyrektora urzędu morskiego, jeżeli obszar Natura 2000 obejmuje obszar morski.
Przygotowanie projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 następuje w oparciu o przepisy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000. Rozporządzenie szczegółowo określa zakres informacji niezbędnych dla przygotowania projektu planu ochrony oraz zakres działań ochronnych.
Następnie Minister właściwy do spraw środowiska ustanawia, w drodze rozporządzenia, plan ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części na okres 20 lat, biorąc pod uwagę konieczność utrzymania i przywracania do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których wyznaczono obszar Natura 2000. Plan ochrony może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000.
III.3.6. Działania szczegółowe dotyczące ochrony obszaru Natura 2000 wynikające z planu ochrony
W projekcie planu ochrony zgodnie z zapisami § 3 ust. 1 ww. Rozporządzenia można ustalić m.in. (zachowano numerację punktów z rozporządzenia):
8.) działania ochronne zapewniające utrzymanie lub odtworzenie właściwego stanu przedmiotów ochrony, likwidację, ograniczenie zidentyfikowanych zagrożeń lub zapobieżenie im, oraz zachowanie lub poprawienie integralności obszaru i roli, jaką dany obszar pełni dla spójności sieci Natura 2000, przez:
a) działania ochrony czynnej, które powinny być wykonane dla przedmiotów ochrony,
b) działania, które powinny być wykonane w celu odtworzenia lub przywrócenia w obszarze gatunków lub siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla Unii,
c) działania, które są potrzebne dla utrzymania, odtworzenia lub poprawy funkcjonowania korytarzy ekologicznych łączących obszar z obszarami sąsiednimi,
d) zaplanowanie rozmieszczenia obiektów i urządzeń służących celom ochrony obszaru, z wskazaniem ich lokalizacji,
e) działania, które należy podjąć w ramach gospodarki prowadzonej w obszarze, zwłaszcza z zakresu gospodarowania wodami, zachowania lub odtworzenia możliwości wędrówki organizmów wodnych, zalesiania, kształtowania przestrzeni produkcyjnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej,
f) działania pożądanych dla zrównoważonego rozwoju obszaru bazujących na wykorzystaniu zasobów krajobrazu i przyrody obszaru, a nieprzeszkadzających osiąganiu, utrzymywaniu lub odtwarzaniu właściwego stanu przedmiotów ochrony, zwłaszcza działań dotyczących zabudowy lub lokalizacji infrastruktury technicznej, komunikacyjnej, turystycznej lub edukacyjnej;
9.) sposoby monitoringu realizacji działań ochronnych oraz ich skutków, przez wskazanie sposobów, metod, częstotliwości, zakresu obserwacji i rejestracji danych umożliwiających:
a) weryfikację spełnienia warunków, o których mowa w pkt 6,
b) weryfikację i pomiar stanu realizacji działań ochronnych, o których mowa w pkt 8;
10.) sposoby monitoringu stanu ochrony przedmiotów ochrony przez wskazanie sposobów, metod, częstotliwości, zakresu obserwacji i rejestracji danych umożliwiających:
a) aktualizację łącznej oceny stanu ochrony przedmiotów ochrony, o której mowa w pkt 4,
b) porównanie różnic między aktualnymi parametrami stanu ochrony przedmiotów ochrony a parametrami właściwego stanu ochrony,
c) ocenę zidentyfikowanych zagrożeń do ustalenia, czy nastąpiło zmniejszenie zagrożenia
Zgodnie z ust. 2. ww. Rozporządzenia ustalając działania ochronne, o których mowa w ww. ust. 1 pkt 8, należy w szczególności wskazać :
1) obszar lub miejsce realizacji;
2) termin oraz częstotliwość realizacji;
3) podmiot odpowiedzialny za wykonanie i monitoring;
4) obligatoryjność lub fakultatywność działania, uwzględniając konieczność osiągnięcia celów ochrony obszaru
Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody zawiera:
1.) opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000;
2.) identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony;
3.) określenie warunków utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000, zachowania integralności obszaru Natura 2000 oraz spójności sieci obszarów Natura 2000, odnoszących się w szczególności do:
a) innych form ochrony przyrody, pokrywających się z obszarem Natura 2000,
b) zagospodarowania przestrzennego, w tym w szczególności terenów lokalizacji zabudowy możliwej bez szkody dla obszaru Natura 2000, infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, infrastruktury turystycznej i edukacyjnej, a także obszarów, które powinny być zalesione oraz obszarów wyłączonych z zalesiania,
c) zagospodarowania obszarów morskich,
d) gospodarowania wodami,
e) gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej,
f) śródlądowych wód powierzchniowych płynących, w których powinna być zachowana lub odtworzona możliwość wędrówki ryb i innych organizmów wodnych;
4.) wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których wyznaczono obszar Natura 2000;
5.) określenie działań ochronnych dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000, ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację;
6.) wskaźniki właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony;
7.) określenie sposobów monitoringu realizacji zadań ochronnych oraz ich skutków;
8.) określenie sposobów monitoringu stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony.
Ustawa stanowi, że zakres działań ochronnych, o których mowa w art. 29 ust. 8 pkt 5, może obejmować w szczególności:
1) ochronę czynną lub odtwarzanie siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, będących przedmiotem ochrony;
2) utrzymanie korytarzy ekologicznych łączących obszary Natura 2000;
3) rozmieszczenie obiektów i urządzeń służących celom ochrony obszaru Natura 2000;
4) stosunki wodne, w tym gospodarowanie wodami;
5) gospodarkę rolną, leśną i rybacką, w tym:
a) kierunki kształtowania przestrzeni produkcyjnej,
b) wskazanie obszarów, które powinny być zalesione, oraz obszarów wyłączonych z zalesiania,
c) wskazanie śródlądowych wód powierzchniowych płynących, w których powinna być zachowana lub odtworzona możliwość wędrówki ryb i innych organizmów wodnych;
6) warunki zagospodarowania terenów oraz ich użytkowania, w tym w zależności od potrzeb wskazanie:
a) terenów przeznaczonych pod zabudowę,
b) lokalizacji infrastruktury technicznej i komunikacyjnej,
c) lokalizacji infrastruktury turystycznej i edukacyjnej.
Powyższy wykaz pokazuje wyraźnie, że ochrona siedlisk i gatunków nie będzie zależna wyłącznie od typowych działań z dziedziny ochrony przyrody, a więc działań bezpośrednio nakierowanych na ochronę tych walorów przyrodniczych, choć będą one bardzo ważne, ale w dużym stopniu będzie realizowana poprzez odpowiednie sposoby gospodarowania na tych obszarach. Bardzo ważne będzie uwzględnianie w gospodarce rolnej, leśnej, wodnej, rybackiej i łowieckiej potrzeb ochrony tych walorów, między innymi poprzez prowadzenie działań gospodarczych w tych dziedzinach metodami sprzyjającymi ochronie siedlisk i gatunków uznanych za ważne dla całej Europy i poprzez niedopuszczanie do nadmiernej intensyfikacji działań w tych dziedzinach.
Wyrazem konieczności dostosowania zasad rozwoju do potrzeb ochrony walorów przyrodniczych obszarów Natura 2000 jest m.in. zapisany w art. 30 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody obowiązek uzgadniania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska projektów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, w zakresie ich ustaleń, które mogłyby znacząco oddziaływać na obszary Natura 2000.
Jednocześnie należy uwzględniać to, że wiele obszarów Natura 2000 pokrywa się z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody, parkami krajobrazowymi – a zatem wszelkie zakazy i ograniczenia obowiązujące na tych obszarach (wynikające z ustawy o ochronie przyrody, a w przypadkach parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych szczegółowo przedstawione w ich planach ochrony) przenoszą się automatycznie na obszary Natura 2000 i obowiązują już teraz. Jednocześnie należy podnieść, że między celami ochronnymi dla parku narodowego i dla obszaru Natura 2000 może istnieć kolizja o różnej skali natężenia w odniesieniu do realizacji poszczególnych zadań i celów priorytetowych, stąd konieczność tworzenia zintegrowanych planów ochrony dla parków narodowych i obszarów Natura 2000 (o tego typu planach wspomniano powyżej w podrozdziale 3.4). W procedurze ich tworzenia należy łącznie uwzględnić cele dla których utworzono park narodowy i cele, dla których stworzono obszar Natura 2000 tak, aby przyjęty plan uwzględniał specyfikę obu kategorii obszarów chronionych i stanowił spójną całość[5].
poprzedni rozdział | następny rozdział