Rozwijając turystykę w skali lokalnej na obszarach przyrodniczo cennych, trzeba wiedzieć niemal równie dużo jak wtedy, kiedy się działa w skali szerszej, regionalnej, ogólnokrajowej czy nawet międzynarodowej, chociaż aspiracje i wymiar efektów bywają odmienne. Aby wskazać cele wspólne dla różnych poziomów aktywności w turystyce, trzeba przede wszystkim znać uniwersalne zasady, którymi kieruje się gospodarka turystyczna i które określają jej miejsce w środowisku społecznym i przyrodniczym.

Oto przykładowy zestaw najważniejszych korzyści i kosztów, których wystąpienie trzeba rozważyć, podejmując decyzje o rozwijaniu turystyki.

 

Korzyści i koszty ekonomiczne.

Korzyści

Koszty

Dostarczanie gospodarce środków finansowych, w tym walut obcych, tworzenie nowych miejsc pracy, powiększanie dochodów państwa, społeczności i rodzin, pomoc w zróżnicowaniu i stabilizacji lokalnej gospodarki, stwarzanie możliwości rozwoju lokalnych przedsiębiorstw, przyciąganie małego i średniego biznesu z zewnątrz, sprzyjanie postawom innowacyjności, kreatywności i przedsiębiorczości, wpływ na utrzymanie i rozwój miejscowego rzemiosła, handlu i usług, poprawa wizerunku obszaru recepcyjnego.

Dodatkowa infrastruktura, potrzeba nowych terenów na usługi publiczne, wysokie koszty marketingu, wzrost ryzyka handlowego i konkurencji dla podmiotów gospodarczych, zatrudnienie o charakterze głównie sezonowym lub niepełnym, duża wrażliwość turystyki na czynniki zewnętrzne, czyli, pozostające w dużym stopniu poza kontrolą danej społeczności, wzrost kosztów utrzymania dla stałych mieszkańców na skutek wyższych cen nieruchomości, towarów i usług w miejscowościach turystycznych, destabilizacja lokalnej gospodarki, upadek miejscowego biznesu.

Zwróćmy uwagę na tworzenie miejsc pracy. Według raportu WWF (World Wildlife Fund) na obszarach przyrodniczo cennych miejsca pracy związane z turystyką najczęściej tworzą:

• odnowienia systemów wodnych i ich oczyszczanie,
• oczyszczanie zużytej wody,
• odzyskiwanie surowców,
• transport publiczny,
• oczyszczanie (sprzątanie) zanieczyszczonych obszarów,
• remonty i restauracje starych domów,
• inne przedsięwzięcia dotyczące osadnictwa i urbanistyki,
• kształtowanie krajobrazu,
• zarządzanie lasami i zalesianie,
• ochrona wybrzeży morskich,
• ochrona gleb,
• ochrona przyrody,
• zarządzanie i poszerzanie parków (terenów zielonych i obszarów chronionej przyrody),
• ochrona zabytków kultury,
• oprowadzanie przez przewodników,
• edukacja ekologiczna przez turystykę (przewodnicy-nauczyciele),
• organizacja i konserwacja szlaków turystycznych, ścieżek rekreacyjnych, punktów widokowych itd.

Warto skomentować jeden z wymienionych powyżej punktów: oprowadzanie przez przewodników. Zawód przewodnika turystycznego można zdobyć i wykonywać indywidualnie. Przewodnikiem turystycznym może być osoba, która posiada uprawnienia określone ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych¹ oraz rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 17 stycznia 2006 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek², wydawane przez marszałka województwa właściwego dla miejsca zamieszkania, potwierdzone legitymacją i odznaką. Jest to osoba uprawniona do udzielania informacji turystycznych i krajoznawczych oraz oprowadzania wycieczek i turystów indywidualnych po obiektach, trasach i miejscowości. Nie ma jednak odrębnych wymogów dla przewodników po terenach przyrodniczo cennych ani odrębnych przepisów dotyczących oprowadzania po obszarach Natura 2000. Uprawnienia i kompetencje przewodników zależą od profilu ich wykształcenia i specjalizacji. Warto jednak podjąć wysiłek i poszerzyć wiedzę o zagadnienia odnoszące się do sieci Natura 2000, by świadomie wprowadzać turystę na obszary należące do tej sieci. Jej wdrażanie w Polsce może być (i powinno) inspiracją do rozwijania rynku zielonych, czyli przyjaznych środowisku miejsc pracy, które stanowią nową propozycję łagodzenia bezrobocia i zmiany struktury zatrudnienia na rynku pracy w skali lokalnej.

 

Korzyści i koszty społeczne.

Korzyści

Koszty

Rozwój miejscowej infrastruktury ogólnej i turystycznej służącej mieszkańcom, poczucie dumy i zadowolenia z miejsca zamieszkania, mniejsza skłonność do migracji, sprzyjanie wymianie kulturowej i kontaktom, przenikanie nowych idei, poczucie wspólnoty, chęć zbiorowego działania, lepsze warunki dla ochrony lokalnej kultury, świadomość jej znaczenia.

Pojawienie się konfliktów wynikających z różnych stylów życia, trywializacja kultury, zanik tradycyjnych wartości i stylu życia, wzrost przestępczości i innych zjawisk patologicznych, przeludnienie i/lub zatłoczenie, inne niedogodności życia codziennego, dzielenie się ważnymi zasobami lokalnymi z turystami, instytucjonalna, społeczna i indywidualna konkurencja i zawiść, korzystanie z rozwoju przez mieszkańców w różnym stopniu.

Poza sferą udziału społecznego w samorządności, w gospodarce lokalnej ważne jest oddziaływanie turystyki na rozwój osobowości każdego człowieka – dotyczy to turystów i usługodawców. Kontakty tych dwóch grup oraz mieszkańców polegają na wymianie wiedzy, poglądów i wzajemnego uczenia się dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Tym dziedzinom poświęca się coraz więcej uwagi w folderach, przewodnikach, informacjach dostępnych w terenie. Kontakt z przyrodą, uświadamianie sobie jej wartości w tradycji regionu, kształtowanie patriotyzmu lokalnego związanego ze środowiskiem, w którym żyją mieszkańcy regionów turystycznych oraz świadomość istnienia obszarów, których walory mają rangę europejską (obszary Natura 2000) – to wszystko służy rozwojowi osobowości. Nie do przecenienia jest rola kontaktów międzyludzkich, które w turystyce nawiązywane są bezpośrednio między turystą a usługodawcą, a w gospodarce turystycznej przejawiają się w różnych, zależnych od skali formach współpracy, nawet międzynarodowej. W skali lokalnej ważna jest współpraca mieszkańców, władz, instytucji i przedsiębiorstw, a w sąsiedztwie regionów administracyjnych – obszarów – kontakty społeczności przygranicznych.

 

Korzyści dla środowiska.

Korzyści	Koszty
Wymuszanie zachowań proekologicznych we wszystkich wymiarach, zachęcanie do ochrony krajobrazu, w tym odnawiania siedlisk, ochrona i restauracja zabytków i innych form dziedzictwa kulturowego, ochrona przyrody.	Degradacja środowiska przyrodniczego i kulturowego na skutek nieodpowiednich inwestycji, niewłaściwego funkcjonowania obiektów oraz zbyt dużej liczby turystów penetrujących teren i ich zachowań, większe zanieczyszczenie środowiska: odpady, zużycie wody, spaliny, hałas itd.

Ważne są jednak nie tylko pieniądze (dochody). Turystyka podnosi jakość życia w regionie turystycznym dzięki zmianom ekonomicznym, jak i kulturowym oraz zdrowotnym. Jakość życia na terenach o słabych warunkach rozwoju rolnictwa w sąsiedztwie obszarów chronionych jest zwykle relatywnie niska, więc turystyka może na nich odgrywać niezwykle ważną rolę. Rozwój turystyki oznacza większą dbałość o stan środowiska, szczególnie o stan sanitarny wód do celów rekreacyjnych i konsumpcyjnych, wzbogacenie zieleni wokół obiektów turystycznych i coraz większą troskę o zieleń miejską czy ogródki przydomowe zdobiące gospodarstwa agroturystyczne. Bogactwo i estetyka środowiska są coraz bardziej doceniane, są bowiem ważne dla zdrowia i poczucia tożsamości społecznej z regionem.

---

¹ Tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r., Nr 223, poz. 2268, z późniejszymi zmianami.
² Dz.U. z 2006 r., Nr 15, poz. 104.

poprzedni rozdział | następny rozdział