Zapis prezentacji Andrzeja Kassenberga: „OOŚ dla przedsięwzięć turystycznych mogących mieć wpływ na obszary Natura 2000”

 

W prezentacji przedstawiono najważniejsze informacje na temat tego, co to jest ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ), w tym ocena związana z obszarami Natura 2000, do czego służy ten instrument i jaką rolę pełni przy realizacji przedsięwzięć turystycznych.

 

Ocena środowiskowa to procedura upewniająca, że środowiskowe skutki decyzji zostały wzięte pod uwagę przed jej podjęciem. Zawiera:

• analizę skutków decyzji dla środowiska wraz z propozycjami ich wyeliminowania lub łagodzenia jeżeli są negatywne;
• przygotowanie raportu dokumentującego te skutki i propozycje;
• przeprowadzenie konsultacji społecznych i wymaganych uzgodnień;
• wzięcie pod uwagę przy podejmowaniu decyzji opinii z uzgodnień, komentarzy z konsultacji i zapisów zawartych w raporcie;
• poinformowanie o podjętej decyzji wraz z wyjaśnieniami nt. nieuwzględnionych komentarzy i zapisów;

Istnieją dwa typy OOŚ pierwszy dotyczy poszczególnych przedsięwzięć, drugi odnosi się do dokumentów strategicznych takich jak: plany, programy, strategie czy polityki. W tym drugim przypadku istotą jest to, aby już na etapie planistycznym przewidywać skutki środowiskowe i zapobiegać im, a nie tylko je minimalizować na etapie realizacji poszczególnych przedsięwzięć.

OOŚ przeprowadza się w pierwszej fazie uzyskiwania zezwolenia na inwestycję w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Najczęściej procedurę OOŚ przeprowadza się tylko przy tej decyzji. Możliwe jest jednak również ponowne jej przeprowadzenie tej procedury w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o:

• pozwoleniu na budowę,
• zatwierdzeniu projektu budowlanego,
• pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych,
• zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,
• zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Przepisy prawne określają jakie przedsięwzięcia wymagają przeprowadzenia procedury OOŚ –są to:

1. przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko – tzw. przedsięwzięcia z grupy I;
2. przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia OOŚ został stwierdzony na etapie kwalifikacji (ang. screening) – tzw. przedsięwzięcia z grupy II;
3. przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie związane bezpośrednio z ochroną tego obszaru lub nie wynikające z tej ochrony – tzw. przedsięwzięcia z grupy III. Dla tych przedsięwzięć przeprowadza się procedurę OOŚ ograniczoną do badania ich oddziaływania na obszar Natura 2000.

W ramach grupy II i III może znaleźć się wiele inwestycji z branży turystycznej. Spośród przedsięwzięć grupy II, a więc wymagających sporządzenia raportu OOŚ przykładowymi inwestycjami z sektora turystycznego mogą być:¹

• trasy narciarskie, bobslejowe, wyciągi narciarskie i urządzenia towarzyszące;
• stadiony dla nie mniej niż 5000 tys. osób;
• ośrodki wypoczynkowe lub hotele umożliwiające pobyt nie mniej niż 100 osób, poza obszarami miejskimi wraz z towarzyszącą infrastrukturą;
• stałe pola kempingowe lub karawaningowe umożliwiające pobyt nie mniej niż 100 osób;
• parki rozrywki o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha;
• zespoły zabudowy usługowej na terenie o powierzchni nie mniejszej niż 2 ha, centra handlowe i usługowe na terenie o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha lub o powierzchni użytkowej nie mniejszej niż 1 ha, wraz z towarzyszącą infrastrukturą;
• garaże lub parkingi samochodowe, lub zespoły parkingów dla nie mniej niż 100 samochodów ciężarowych lub 300 osobowych;
• lotniska o długości pasa startowego poniżej 2000 m lub lądowiska helikopterów;
• kolejki linowe wraz z towarzyszącą infrastrukturą;
• przystanie śródlądowe i morskie zapewniające miejsca do cumowania dla nie mniej niż 50 statków, z wyjątkiem przystani o długości nabrzeża nie przekraczającej 80 m;
• strzelnice.

W grupie II kryteria kwalifikacji do OOŚ obejmują rodzaj i charakterystykę oraz lokalizację inwestycji i w kontekście tych dwóch aspektów rozpatruje się rodzaj i skalę możliwych oddziaływań. Na podstawie tych elementów decyduje się czy procedura oceny oddziaływania na środowisko będzie wymagana. Ważnym punktem przy realizacji inwestycji z grupy II jest przygotowanie karty informacyjnej przedsięwzięcia. Dokument ten niejednokrotnie okazuje się wystarczającym do wydania decyzji zezwalającej na dalsze prace bez konieczności wykonania procedury OOŚ i sporządzenia raportu.

Przedsięwzięcia istotne z punktu widzenia oceny wpływu na środowisko to takie, które mogą zagrozić celom ochrony (wpływać na integralność obszaru, na gatunki i siedliska chronione) – tj. przede wszystkim:

• realizowane bezpośrednio na obszarze chronionym;
• intensywnie oddziałujące na obszar Natura 2000, ale położone poza nim (do 5 km);
• mogące wpłynąć na zaburzenie powiązań funkcjonalnych terenu objętego realizacją przedsięwzięcia z obszarem Natura 2000 (np. realizowane w górze rzeki);
• mogące powodować wystąpienie oddziaływań skumulowanych w wyniku równoległej realizacji innych przedsięwzięć.

Podczas przeprowadzania procedury OOŚ w odniesieniu do obszaru Natura 2000 należy skoncentrować się na elementach biotycznych środowiska – siedliskach oraz gatunkach roślin i zwierząt, a także wziąć pod uwagę czynniki abiotyczne decydujące o spójności danego obszaru i wpływające na procesy tam zachodzące. Głównym punktem odniesienia dla wykonania takiej oceny są chronione gatunki i siedliska. Bardzo ważne jest to, że procedura ta musi być przeprowadzona tak samo jak dla przedsięwzięć z grupy I czy II. Szczególnie ważne w trakcie analizy oddziaływania jest zwrócenie uwagi na stan środowiska, spójność danego obszaru i całości sieci oraz drożność powiązań funkcjonalnych istotnych dla zachowania gatunków kluczowych. Negatywne skutki realizacji inwestycji mogą objawić się poprzez zmniejszenie zasięgu lub zmianę struktury siedliska, a także poprzez zmniejszenie liczebności i zasięgu populacji gatunku chronionego, a nawet jego całkowity zanik.

Zgodnie z prawem w przypadku stwierdzenia występowania negatywnego wpływu na obszar Natura 2000 nie można zrealizować danego przedsięwzięcia. Istnieją jednak od tej zasady odstępstwa. Ma to miejsce w przypadku kiedy występuje nadrzędny interes publiczny, w sytuacji braku realnych rozwiązań alternatywnych a nie ma bezpośredniego zagrożenia dla gatunków priorytetowych. Niezbędne jest wówczas wykonanie działań kompensacyjnych i poinformowanie Komisji Europejskiej. Jeżeli natomiast istnieje niebezpieczeństwo negatywnych następstw dla gatunków i siedlisk priorytetowych ze względu, na które obszar został powołany możliwość zrealizowania inwestycji została ograniczona jedynie do tych przypadków gdy interes publiczny odnosi się bezpośrednio do zdrowia człowieka, bezpieczeństwa publicznego lub pozytywnych skutków o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska. W takich przypadkach również konieczne jest przeprowadzenie kompensacji, ale przed podjęciem decyzji konieczna jest konsultacja z Komisją Europejską.

W przypadku oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 właściwym organem wydającym postanowienia w sprawie uzgodnień warunków realizacji inwestycji jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. Regionalny dyrektor ochrony środowiska wydając zezwolenie na realizację planu lub działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 jednocześnie ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie później niż w terminie rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie. Koszty kompensacji przyrodniczej ponosi podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie, a minister właściwy do spraw środowiska jest zobowiązany do przekazania informacji Komisji Europejskiej o ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej przed jej wdrożeniem oraz przed realizacją planu lub działania.

Przeprowadzenie procedury OOŚ w odniesieniu do obszarów Natura 2000 obejmuje cztery etapy. Pierwszy dotyczy rozpoznania i kwalifikacji oddziaływań jakie mogą wystąpić podczas realizacji i eksploatacji inwestycji. Jeśli negatywne oddziaływania nie są spodziewane to na jego zakończenie sporządza się raport o ustaleniu braku wpływu na siedliska i/lub gatunki chronione na danym obszarze Natura 2000 i wtedy decyzja o uwarunkowaniach środowiskowych może zostać wydana, możliwa jest więc realizacja przedsięwzięcia. W przypadku gdy stwierdza się, że negatywne oddziaływanie może wystąpić, następuje drugi etap procedury OOŚ – ocena właściwa, w tym opracowanie raportu OOŚ. Tutaj następuje zgromadzenie szczegółowych informacji o przedsięwzięciu i o obszarze N2000 (chronionych w jego obrębie walorach przyrodniczych), ich ocena oraz opracowanie prognozy potencjalnych oddziaływań oraz wybór możliwych do zastosowania środków łagodzących. Podsumowaniem tego etapu jest raport nt. oceny skutków realizacji przedsięwzięcia i możliwości zachowania spójności obszaru wraz z informacją o wynikach konsultacji społecznych. Nawiązanie kontaktu z ludnością lokalną i innymi zainteresowanymi obszarem może dostarczyć wielu ważnych informacji o pewnych uwarunkowaniach, które mogłyby umknąć inwestorowi. Należy jednak mieć na uwadze również to, że społeczeństwo włączone w proces decyzyjny identyfikuje się z danym przedsięwzięciem. Obywatele, którzy nie mogą wziąć udziału w podejmowaniu decyzji bardzo często protestują z różnych względów, co może mieć bardzo niekorzystne skutki dla realizacji inwestycji. Kolejnym etapem jest propozycja rozwiązań alternatywnych i ich ocena. Celowe jest tutaj sporządzenie matrycy porównującej wszystkie dodatkowe rozwiązania i wybranie najlepszych (najmniej szkodliwych) z nich, które zostaną poddane konsultacjom społecznym. Ostatnim etapem jest przygotowanie propozycji działań kompensujących, które mogą być wykonane poprzez:

• restytucję – odtworzenie siedlisk;
• kreację – tworzenie nowych siedlisk lub powiększenie istniejących;
• podnoszenie wartości – polepszanie innych siedlisk;
• ochronę innych lub pozostałych zasobów siedlisk – powstrzymanie zmniejszania spójności sieci Natura 2000.

Ten etap również powinien zakończyć się porównaniem wszystkich możliwych do zastosowania wariantów kompensacji i wyborem najlepszych z nich oraz skonsultowaniem ich z miejscową ludnością i innymi zainteresowanymi grupami.

Oprócz konsultacji ze społeczeństwem realizacja przedsięwzięcia musi być uzgodniona z organami ochrony środowiska i jeśli jest to konieczne z właściwymi instytucjami w państwach sąsiadujących w przypadku, gdy inwestycja może mieć oddziaływanie transgraniczne.

Podstawowymi problemami i błędami przy sporządzani OOŚ dla obszarów Natura 2000 są:

• kwalifikacja wstępna – ta część procedury jest często słabo lub źle wykorzystywana;
• kawałkowanie inwestycji, by ocenie poddawane były mniejszej skali przedsięwzięcia;
• niedoszacowywanie wpływu inwestycji na cele ochrony obszaru Natura 2000;
• brak oceny oddziaływań skumulowanych;
• brak poszukiwania alternatyw lub odwoływanie się do starych analiz wariantowych – bez porównawczej oceny wpływu na integralność obszarów Natura 2000;
• nadużywanie interesu publicznego jako uzasadnienia;
• nieodpowiednie propozycje łagodzenia skutków i kompensacji – ich potencjalna skuteczność jest trudna do oceny;
• monitoring – ucieczka od trudnych decyzji, dalsze zlecenia.

---

¹ Wg par.3 ust. 1 Rozporządzenia Rady Min. z 9 XI 2004 r. w sprawie określenia przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać… [Dz.U. z 2004 r. nr 257, poz. 2573 z późn. zm.]