Racjonalne, korzystne dla wszystkich stron skojarzenie ochrony przyrody i aktywności społeczeństwa w otoczeniu obszarów Natura 2000 powinno następować dzięki świadomemu działaniu samorządu gminnego, czasami także powiatowego. Oddanie sprawy Natury 2000 wyłącznie zarządzającym siecią, którzy nie będą zapewne sprawni organizacyjnie, byłoby błędem. Dlatego w gminach, w których obszary Natura 2000 zajmują znaczne powierzchnie powinny uaktywnić się komisje ochrony środowiska, a sesje rady poświęcone tej dziedzinie – odbywać się nie tylko z okazji „święta lasu”.
Eksponowanie wartości przyrodniczych pomaga w budowaniu tożsamości gminy i jej mieszkańców metodą bezkonfliktową. W tym celu powinno się zacząć od opracowania listy możliwych działań (omówionych wyżej lub innych). W procesie podejmowania decyzji niezwykle ważny jest udział społeczności lokalnej. Możliwości budzą zapał. Nie powinno go ostudzić uświadomienie sobie ograniczeń wynikających z potrzeby ochrony środowiska w ogóle oraz z podążania szlakiem zrównoważonego rozwoju.
Planując przyszłość społeczności lokalnych trzeba więc sprawy ochrony środowiska, w tym kontekst sieci Natura 2000, uwzględniać z własnej inicjatywy przy sporządzaniu aktów prawa miejscowego (poczynając od miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego), unikając sytuacji, w których decyzje w tej sprawie będą narzucane z zewnątrz. Przy pracach tych w pierwszej kolejności uwagę trzeba poświęcić strefie otaczającej obszary Natura 2000 (takiej strefie buforowej o szerokości 1–2 km). Z ustaleniami co do samych obszarów Natura 2000 należy bowiem poczekać do czasu, gdy będą już sporządzone plany zadań ochronnych czy plany ochrony poszczególnych obszarów Natura 2000. Tereny te są ważne dla zachowania spójności elementów sieci i istotne dla ochrony walorów przyrodniczych obszarów Natura 2000, ale też są atrakcyjne jako tereny ewentualnych działań gospodarczych gmin.
Skuteczność działań zmierzających w kierunku zrównoważonego rozwoju będzie tym większa, im więcej instytucji i mieszkańców gmin położonych w sąsiedztwie obszaru Natura 2000 weźmie udział w przygotowaniu planu działań. Możliwości wykorzystania tego sąsiedztwa przedstawiono w tabeli [zobacz dokument PDF]