VI.1. Wsparcie finansowe dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na obszarach Natura 2000

VI.2. Wsparcie finansowe dla procesu przygotowywania planów ochrony

 

VI.1. Wsparcie finansowe dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na obszarach Natura 2000

 

Od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej wspierane jest prośrodowiskowe gospodarowanie w rolnictwie poprzez oferowanie rolnikom określonych płatności. Jego celem jest m.in. wspieranie ochrony walorów przyrodniczych obszarów sieci Natura 2000. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW 2007–2013), poza wieloma formami wsparcia gospodarowania prośrodowiskowego, przewidziane były początkowo płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związane z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej. Jednak niestety nie zostały one wdrożone do praktyki, ze względu na niedostateczny stan zaawansowania prac związanych z wyznaczaniem obszarów Natura 2000 i przygotowywaniem planów gospodarowania wodami (które dawałyby jasną podstawę prawną dla tych płatności) – nie tylko w momencie uruchamiania tego programu, ale także w momencie jego średniookresowej oceny w 2010 r.

Rolnicy mogą jednak starać się o dodatkowe środki finansowe z różnych tytułów – są dwa główne rodzaje takich płatności, które mają znaczenie dla rolników z obszarów Natura 2000:

• Najważniejsze jest wsparcie z tytułu realizacji programów rolnośrodowiskowych, m.in. z racji gospodarowania zgodnego z zasadami rolnictwa ekologicznego (więcej informacji o programach w e-szkoleniu E-9). W ich ramach można realizować pakiet programu rolnośrodowiskowego „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”. Pomoc finansowa w jego ramach jest powiększona o 20% w stosunku do płatności skalkulowanych dla pozostałych obszarów. Środki te mają zachęcić rolników do właściwego gospodarowania na tych obszarach – realizującego cele ochrony danego obszaru Natura 2000 – i stanowić rekompensatę za spadek wartości gruntów rolnych, które zostały włączone do obszarów Natura 2000.

• Z tytułu położenia gospodarstwa na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (w górach lub na pogórzu, gdzie są strome zbocza, na terenach o słabych glebach lub niekorzystnych warunkach wodnych czy klimatycznych, albo tam, gdzie warunki społeczno-demograficzne są szczególnie trudne) – tzw. ONW – rolnicy otrzymują wsparcie, które ma przeciwdziałać porzucaniu działalności rolniczej, co także ma duże znaczenie dla ochrony obszarów Natura 2000.

Specjalne płatności dla obszarów Natura 2000, które zastąpią w przyszłości ww. pakiet rolnośrodowiskowy, zostaną wdrożone do praktyki dopiero wtedy, gdy dla znaczącej liczby obszarów Natura 2000 zostaną przygotowane plany zadań ochronnych, w których zapisane będą określone, konkretne zalecenia dla rolników, którzy będą zobowiązani ich przestrzegać.

Natomiast płatności związane z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej mogą zostać wdrożone na podstawie planów gospodarowania wodami. Choć plany takie dla głównych dorzeczy zostały niedawno przyjęte, to nie wiadomo jednak czy będzie możliwe wdrożenie tych płatności jeszcze w tym okresie programowania, a więc do 2013 r. Dopiero teraz – na podstawie tych planów gospodarowania wodami – mogą być bowiem opracowywane szczegółowe opisy pakietów wodnośrodowiskowych dla beneficjentów gospodarujących na obszarach rolnych, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej.

Ponadto środki na wsparcie obszarów objętych ochroną w ramach sieci Natura 2000 powinny być zagwarantowane na poziomie budżetowym, jeżeli działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka wymaga dostosowania do wymogów ochrony obszarów Natura 2000, na którym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości – regionalny dyrektor może zawrzeć umowę z właścicielem lub posiadaczem obszaru. Jest to nowa instytucja umożliwiająca realizację ochrony obszarów Natura 2000 wprowadzona przez art. 36 ust 3 ustawy o ochronie przyrody. Umowa taka ma zawierać wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności, a także wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń. Wysokość rekompensaty powinna być ustalona na zasadzie różnicy między dochodami przynoszonymi przez konkretną nieruchomość przed wprowadzeniem ochrony w formie obszaru Natura 2000 z tym przynoszonym po objęciu ochroną ^[1].

Zawarcie takiej umowy wymaga jednak kilku warunków. Po pierwsze nie mogą jej zawierać zarządcy nieruchomości Skarbu Państwa. Nie chodzi jednak o podmioty zarządzające nieruchomościami Skarbu Państwa, ale o te sprawujące zarząd nad nieruchomością w rozumieniu ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości^[2]. Po drugie nie mogą mieć zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości. Po trzecie działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka czy rybacka nie może zagrażać zachowaniu siedlisk albo niekorzystnie wpływać na gatunki. Umowa ma charakter fakultatywny, jednak ustawodawca nie określił warunków w jakich powinna być ona zawarta. Wynika z tego kolejna przesłanka zawarcia umowy a będzie nią niewątpliwie zakres ograniczeń wynikający z prawa własności na terenie obszaru Natura 2000^[3].

 

Natomiast poprzez Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektorów rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich w ramach priorytetu 3 Środki służące wspólnemu interesowi, działanie 3.2 Ochrona i rozwój fauny i flory wodnej wspierane będą przedsięwzięcia związane z ochroną i poprawą stanu środowiska naturalnego w ramach sieci Natura 2000, tam gdzie działania te dotyczą bezpośrednio gospodarki rybackiej oraz zarybienia gatunkami zagrożonymi oraz cennymi z biologicznego i gospodarczego punktu widzenia. Za to w ramach działania 2.2 Wsparcie działań w obrębie środowiska wodnego przyznawane są rekompensaty związane z utraconymi przychodami, dodatkowymi kosztami oraz zwiększonym zapotrzebowaniem finansowym na realizację projektów, w szczególności dotyczących niedogodności lub kosztów inwestycyjnych dla podmiotów mieszczących się w obrębie lub pobliżu obszarów ochrony należących do sieci Natura 2000. Pomoc finansowa będzie skierowana do przedsiębiorców i innych podmiotów prowadzących chów i hodowlę ryb.

Szczegółowe kwestie dotyczące tych zasad finansowania są przedmiotem e-szkolenia E-9.

do góry

VI.2. Wsparcie finansowe dla procesu przygotowywania planów ochrony

 

Przygotowanie projektów planów zadań ochronnych i planów ochrony jest zasadniczym elementem gwarantującym skuteczną ochronę obszarów Natura 2000. Jest to proces długotrwały ze względu na to, że z jednej strony wymaga znacznych nakładów na dokonanie inwentaryzacji przyrodniczej, a z drugiej strony ze względu na potrzebę rozpoznania i zdefiniowania oczekiwań adresatów tych planów, w tym zwłaszcza właścicieli gruntów objętych tą formą ochrony i podmiotów prowadzących na tych obszarach działalność gospodarczą, w tym rolniczą, rybacką, leśna, łowiecką oraz polegającą na amatorskim połowie ryb. Współpraca z tymi osobami – zarówno przy tworzeniu planów, jak i podczas ich realizacji – jest niezbędna w celu umożliwienia skutecznego systemu ochrony walorów obszaru Natura 2000.

W związku z tym, aby ułatwić organom sprawującym nadzór nad obszarami Natura 2000 przygotowanie i przyjęcie planów ochrony, przewidziano w programie operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (http://www.pois.gov.pl/) możliwość wsparcia finansowego dla opracowywania tych planów w ramach Priorytetu V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. Opisane ono zostało jako działanie 5.3, którego celem jest Wsparcie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów chronionych. W ramach działania finansowanie otrzymają przede wszystkim projekty dotyczące opracowania dokumentacji niezbędnej do zarządzania obszarami sieci Natura 2000. Beneficjentami mogą być jednostki sprawujące nadzór nad obszarami Natura 2000 (czyli regionalny dyrektor ochrony środowiska lub dyrektor urzędu morskiego). Na podstawie działania 5.3. aktualnie realizowany jest projekt „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski” POIS.05.03.00-00-186/09 o zasięgu ogólnokrajowym, w ramach którego zostanie przygotowanych 406 takich planów.

Głównym beneficjentem tych środków jest Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, współbeneficjentami – wszystkie (16) regionalne dyrekcje ochrony środowiska oraz 7 parków narodowych.

Przyznawana jest również (w ramach realizacji PROW 2007-2013) refundacja kosztów związanych ze sporządzeniem dokumentacji siedliska lub dokumentacji ornitologicznej (w przypadku gdy dla danego obszaru nie został sporządzony plan ochrony) jako podstawa określonych płatności rolnośrodowiskowych dla obszarów Natura 2000. Przewidywana jest też refundacja dodatkowych kosztów związanych z prowadzeniem monitoringu przyrodniczego przez beneficjenta (jeśli będzie wymagany). Beneficjentami będą osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące działalność rolniczą w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej. Wysokość pomocy będzie ustalana na podstawie wielkości obszaru.