Kontekst europejski
Polityka Unii Europejskiej stawia sprawy ochrony przyrody wysoko. Ochrona przyrody zajmuje ważne miejsce w Strategii zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej (Göteborg 2001) i w VI Programie Działań na rzecz Środowiska. Jest także głównym tematem takich dokumentów jak: Strategia różnorodności biologicznej Unii Europejskiej z 1998 r. (i w planie działań do niej dołączonym) oraz Komunikat Komisji Europejskiej z 2006 r., odnoszących się do osiągnięcia tzw. „celu 2010”, czyli zatrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej do roku 2010 i w przyszłości, a także w nowej unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. pt. „Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny” ogłoszonej w maju 2011 r.
Strategia zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej wymienia główne zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju. Oto one:
- Emisja gazów cieplarnianych powodująca globalne ocieplenie. Zmiana klimatu sprzyja powstawaniu ekstremalnych zjawisk meteorologicznych (huragany, powodzie) o ogromnych skutkach dla infrastruktury, własności, zdrowia i przyrody
- Poważne zagrożenie dla zdrowia stwarzają nowe, odporne na antybiotyki odmiany niektórych chorób oraz (potencjalnie) długookresowe skutki wielu niebezpiecznych a codziennie stosowanych chemikaliów. Zwiększa się znaczenie zagrożeń dotyczących bezpieczeństwa żywności
- Co szósty Europejczyk żyje w biedzie. Bieda i usunięcie na margines społeczeństwa mają ogromny bezpośredni wpływ na jednostki: szkodzą zdrowiu, popychają do samobójstw, powodują trwałe bezrobocie. Ciężarem ubóstwa obarczone są zwłaszcza samotne matki i żyjące samotnie starsze kobiety. Bieda towarzyszy często rodzinom przez pokolenia
- Podczas gdy wydłużenie oczekiwanej długości życia jest oczywiście zjawiskiem pozytywnym, w połączeniu z obniżonym wskaźnikiem urodzeń prowadzi do starzenia się populacji, zagrażając spowolnieniem wzrostu gospodarczego, a także wpływając negatywnie na jakość i trwałość finansową systemów emerytalnych i publicznej opieki zdrowotnej
- Zagęszczenie transportu gwałtownie zbliża się do punktu krytycznego. Odczuwają to głównie tereny zurbanizowane, które zmagają się również z takimi problemami, jak niszczenie śródmieść, rozwój przedmieść, koncentracja dotkliwej biedy i osób znajdujących się na marginesie społeczeństwa. Nierównowaga regionalna w UE pozostaje ogromnym problemem
- Utrata różnorodności biologicznej w Europie uległa w ostatnich dziesięcioleciach dramatycznemu przyspieszeniu. Zasoby ryb w wodach europejskich są bliskie załamaniu. Ilość odpadów nieustannie wzrasta szybciej niż PKB. Niszczenie gleb i spadek ich żyzności obniżają efektywność użytkowania gruntów rolnych
Jak widać, powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i zachowanie dziedzictwa przyrodniczego w Europie są stawiane na równi z innymi bardzo ważnymi problemami rozwoju i uzyskały bardzo wysoką rangę. Są też coraz wyraźniej uwzględniane w procedurach przyznawania środków UE na cele rozwojowe.
Ważne jest również by nie miało miejsca zagarnianie terenów o dużych walorach przyrodniczych na inne cele. Zrównoważona turystyka jest drogą do pogodzenia ochrony walorów przyrodniczych z potrzebami turystów oraz z interesami branży turystycznej. Zrównoważona turystyka może być wręcz wsparciem dla ochrony obszarów przyrodniczo cennych, a poprzez jej rozwój i promocję tych obszarów może stwarzać szanse godnego życia dla lokalnych społeczności i nawet stanowić konkurencję dla bardziej szkodliwych dla środowiska form rozwoju.
Na obszarach Natura 2000 i w ich sąsiedztwie można rozwijać i promować te formy turystyki, które mieszczą się w ramach określonych dla zrównoważonej turystyki w tzw. Deklaracji Berlińskiej. Ta deklaracja zawiera wymogi, jakie postawiła branży turystycznej Konwencja o różnorodności biologicznej. Najbardziej zalecaną forma turystyki będą więc różne rodzaje ekoturystyki, a szczególnie turystyki przyrodniczej, oraz agroturystyki. Wykorzystują one uwarunkowania środowiskowe.
Trzeba coraz powszechniej uświadamiać sobie, że troska o to, co dzieje się na obszarach Natura 2000, a więc o odpowiednie zarządzanie ich rozwojem (przede wszystkim sposobami gospodarowania na tych terenach), jest kluczem do ochrony walorów przyrodniczych tych obszarów. Ogólne zasady postępowania na obszarach Natura 2000 zostały zapisane w art. 33 ustawy o ochronie przyrody. Szczegółowe zasady, dostosowane do wymogów ochronnych każdego obszaru, są ustalane indywidualnie dla każdego z nich w planach zadań ochronnych lub planach ochrony.
Zapisy tych planów, gdy tylko plany zostaną przygotowane i zatwierdzone, powinny być nie tylko wprowadzane w życie przez służby ochrony przyrody, ale trafiać do planów i strategii rozwoju. Powinny być ponadto wykorzystywane w ocenach oddziaływania na środowisko zarówno dużych inwestycji, jak i indywidualnych przedsięwzięć. To pomoże w unikaniu lub łagodzeniu konfliktów.
Potrzeby ochrony obszarów Natura 2000 powinny być chociaż w ogólny sposób uwzględniane w różnych dokumentach, opiniach i opracowaniach niezależnie od tego, czy plany zadań ochronnych lub plany ochrony obszarów Natura 2000 są już przygotowane, czy nie. Z zapisów prawa wynika także, że tak samo powinny być traktowane już oficjalnie zatwierdzone obszary Natura 2000, jak i obszary projektowane (znajdujące się zarówno na oficjalnej liście opracowanej przez Ministra Środowiska, jak i na innych listach zgłoszonych do Komisji Europejskiej).