VI.1. Dobry stan/potencjał wód – cel środowiskowy dla wód

VI.2. Właściwy stan ochrony – cel dla obszaru Natura 2000

VI.3. Wodne warunki właściwego stanu ochrony – cel środowiskowy dla wód na obszarach chronionych

VI.4. Do kiedy cele powinny zostać osiągnięte?

 

VI.1. Dobry stan/potencjał wód – cel środowiskowy dla wód

Ramowa Dyrektywa Wodna UE, przetransponowana do polskiego prawa wodnego, zobowiązuje Polskę do osiągnięcia, w każdej jednolitej części wód (rzece bądź jej odcinku; większym jeziorze) celu środowiskowego. Cel ten zależy od zaklasyfikowania części wód jako „naturalnej” lub „silnie zmienionej”; w szczególnych przypadkach można też określić odstępstwa (derogacje) od wymogu jego osiągnięcia.

Jeżeli np. rzekę uznano za „naturalną część wód”, to celem środowiskowym jest osiągnięcie dobrego stanu wód. To taki stan, w którym wartości biologicznych elementów jakości (dla rzek: makrofity – czyli zakorzenione rośliny wodne i duże glony, ichtiofauna, bentos, fitoplankton) wskazują na niski poziom zakłóceń wynikający z działalności człowieka; dopuszczalne są niewielkie odchylenia od wartości biologicznych wskaźników jakości występujących w warunkach niezakłóconych. Warunki hydromorfologiczne i fizykochemiczne muszą być takie, by to umożliwiały. Z tego wynika, że równocześnie muszą być spełnione wszystkie niżej wymienione warunki.

• W składzie i obfitości makrofitów i fitobentosu (organizmów roślinnych z den zbiorników wodnych) istnieją najwyżej niewielkie odchylenia od warunków naturalnych, a przy tym fitobentos nie jest narażony na negatywny wpływ powłok (kożuchów) lub skupisk bakterii obecnych w wodzie na skutek działalności człowieka
• Mają miejsce co najwyżej niewielkie różnice w:

• składzie i liczebności taksonów bezkręgowców bentosowych – w porównaniu ze zbiorowiskami tych bezkręgowców specyficznymi dla danego typu wód
• poziomie różnorodności taksonów bezkręgowców bentosowych – w stosunku do warunków niezakłóconych
• liczbie taksonów bezkręgowców bentosowych wrażliwych na zakłócenia – w stosunku do liczby taksonów bezkręgowców bentosowych niewrażliwych na zakłócenia

• Skład i obfitość fitoplanktonu są co najwyżej nieznacznie inne niż w zbiorowiskach fitoplanktonu specyficznych dla danego typu wód; a ponadto zmiany w składzie i obfitości fitoplanktonu nie wskazują na przyspieszony wzrost glonów (może jednak wzrastać częstotliwość i intensywność zakwitów fitoplanktonu w stosunku do warunków niezakłóconych)
• Występują co najwyżej niewielkie zmiany w składzie gatunkowym i liczebności ryb; struktura wiekowa populacji ryb może wskazywać na pewne zmiany wynikające z wpływu działalności człowieka na warunki fizykochemiczne lub hydromorfologiczne, specyficzne dla danego typu wód; mogą też występować pewne zaburzenia reprodukcji lub rozwoju określonych gatunków ryb, powodujące zanik niektórych klas wiekowych ryb
• Reżim hydrologiczny (zmienność przepływów rzeki, zasilanie wodami podziemnymi), warunki hydromorfologiczne (zmienność głębokości i szerokości, struktura i skład podłoża, struktura strefy nadbrzeżnej) oraz ciągłość cieku umożliwiają spełnienie warunków wymienionych wcześniej
• Poziom zasolenia, temperatura, bilans tlenu, odczyn pH i zdolność neutralizacji kwasów, a także stężenia substancji biogennych nie wykraczają poza wartości progowe
• Stężenia substancji szczególnie groźnych dla środowiska wodnego nie wykraczają poza wartości progowe

„Wzorcem” stanu wód mają być docelowo warunki referencyjne, opracowane osobno dla każdego typu rzeki. Wyróżniono:

• 26 typów rzek (np. „rzeka nizinna żwirowa”, „rzeka łącząca jeziora”, „wielka rzeka nizinna”, „potok tatrzański węglanowy”, „potok sudecki”)
• 13 typów jezior (zależnie od zawartości wapnia w wodzie, stratyfikacji wód lub jej braku, wpływu zlewni, a także jeziora przymorskie o wodach słonawych na skutek okresowych wlewów wody morskiej)
• 3 typy morskich wód przybrzeżnych (mierzejowy, otwarte wybrzeże klifowe, otwarte wybrzeże wydmowe)
• 4 typy wód przejściowych (lagunowy, ujściowy i dwa typy zalewów)

Progowe wartości elementów fizykochemicznych i progowe stężenia zanieczyszczeń opublikowano w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. 162, poz. 1008).

Dla rzek uznanych za „silnie zmienioną część wód” celem środowiskowym jest osiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód.

Dobry stan chemiczny to stan, w którym:

• poziomy zasolenia, temperatura, bilans tlenu, odczyn pH i zdolność neutralizacji kwasów, a także stężenia substancji biogennych nie wykraczają poza wartości progowe
• stężenia substancji szczególnie groźnych dla środowiska wodnego nie wykraczają poza wartości progowe

Dobry potencjał ekologiczny określa się odrębnie dla każdej „silnie zmienionej części wód”. Najpierw ustala się maksymalny potencjał ekologiczny – najlepszy stan elementów biologicznych możliwy do osiągnięcia w warunkach, w których przekształcenia rzeki nie wykraczają poza niezbędne np. dla rolnictwa, ochrony przeciwpowodziowej czy żeglugi. Dobry potencjał ekologiczny to stan, w którym występują jedynie „nieznaczne odchylenia” od tak określonego maksymalnego potencjału.

Elementem celu środowiskowego dla „silnie zmienionej części wód” musi jednak być doprowadzenie elementów biologicznych i hydromorfologicznych do dobrego stanu w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z osiąganiem celów, dla których rzeka została przekształcona i w jakim nie będzie to niszczące dla środowiska w szerszym sensie.

Uznanie rzeki za „silnie zmienioną” upoważnia do utrzymania jej aktualnych przekształceń i sztucznych elementów (jeżeli służą ważnym celom), ale nie upoważnia do dalszego przekształcania jej cech hydromorfologicznych.

Niezależnie, czy rzeka jest naturalna, czy silnie zmieniona, w zasadzie wykluczona jest realizacja nowych przedsięwzięć, które pogarszałyby ekologicznie rozumiany „stan wód” – np. powodowały nowe przekształcenia koryta rzeki lub jej reżimu hydrologicznego. Takie przedsięwzięcia, negatywnie wpływające na rzekę, mogą być wprowadzane tylko wyjątkowo, w specjalnym trybie opisanym w art. 4(7) Ramowej Dyrektywy Wodnej, tj. w trybie tzw. „derogacji 4(7)” – w imię nadrzędnego interesu publicznego i przy braku innych rozwiązań.

Podobnie określa się cel środowiskowy dla jezior (dodatkowo bierze się pod uwagę skład i strukturę fitoplanktonu oraz przejrzystość wody), a także wód przejściowych i morskich wód przybrzeżnych (zamiast struktury strefy brzegu rozważa się strukturę strefy pływów, a ponadto przepływy i prądy wód oraz ekspozycję na fale).

Ponieważ wszystkie warunki „dobrego stanu wód” muszą być spełnione równocześnie, nie można pomijać oceny ani jednego z nich. W Polsce jest to ogromny problem, ponieważ wciąż nie dysponujemy żadnymi ocenami np. stanu hydromorfologicznego naszych wód – nie wiemy więc w ogóle, jak daleko nam do celu, który powinien być osiągnięty już w 2015 r.!

Plany gospodarowania wodami w dorzeczach zwierają m. in. tabele – katalogi jednolitych części wód, wyznaczonych w danym dorzeczu. W katalogu ujęto jeziora, odcinki rzek, części wód przejściowych i morskich wód przybrzeżnych wyznaczone jako „jednolite części wód”, czyli elementarne jednostki planowania.

Tabela określa między innymi:

• czy dana część wód (np. rzeka lub jezioro) została uznana za „naturalną”, „silnie zmienioną”, czy „sztuczną” – a więc czy celem jest osiągnięcie dobrego stanu, czy też dobrego potencjału danej części wód?
• czy dla danej części wód nie zastosowano wyjątku pozwalającego na określenie, w ściśle określonych przypadkach, mniej rygorystycznych celów środowiskowych?
• czy dla danej części wód przewidziano przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego? – a więc, czy dobry stan/potencjał powinien być osiągnięty do grudnia 2015 r., czy też termin ten jest dłuższy?
• czy dla danej części wód dopuszczono możliwość realizacji nowych inwestycji pogarszających stan wód lub utrudniających osiągnięcie celu środowiskowego, ale koniecznych z powodów nadrzędnego interesu społecznego? – jeżeli nie, to w okresie obowiązywania planu nie będzie mogła być wyrażona zgoda na takie przekształcenia wód (dotyczy m. in. wszelkich regulacji wód, elektrowni wodnych, zbiorników retencyjnych)?

W tabelach zapisano ocenę aktualnego stanu wód, ale została ona wykonana tylko na podstawie niektórych spośród wymaganych elementów jakości (głównie fizykochemicznych). Oceny te są więc niepełne, a zatem zupełnie niewiarygodne.

Plany gospodarowania wodami w dorzeczach zostały zatwierdzone przez Radę Ministrów 22 lutego 2011 r. Następna ich rewizja powinna nastąpić w 2015 r.

Plany gospodarowania wodami w dorzeczach opublikowano w Monitorze Polskim oraz udostępniono na portalu: http://rdw.org.pl

do góry

VI.2. Właściwy stan ochrony – cel dla obszaru Natura 2000

Na obszarach Natura 2000 celem ochrony jest zachowanie lub odtworzenie „właściwego stanu ochrony gatunków i ekosystemów (siedlisk przyrodniczych) będących przedmiotem ochrony obszaru”.

Cechy właściwego stanu ochrony gatunku to:

• stabilna w dłuższym okresie jego liczebność (mogą występować naturalne fluktuacje), wykorzystywanie możliwości siedliska oraz utrzymywanie się w normie struktury wiekowej, rozrodczości i śmiertelności
• wielkość i jakość siedliska umożliwiające długoterminowe przetrwanie (wskaźniki jakości siedliska opracowuje się dla poszczególnych gatunków, uwzględniając ich ekologię i biologię – np. dla różanki znajdzie się wśród tych wskaźników występowanie małży, dla głowacza białopłetwego – kamienisto-żwirowe dno)
• brak istotnych negatywnych oddziaływań i prawdopodobnych większych zagrożeń w przyszłości, a także negatywnych zmian w populacji i siedlisku; zachowanie gatunku w perspektywie 10–20 lat jest niemal pewne

Właściwy stan siedliska przyrodniczego charakteryzują:

• stała powierzchnia siedliska, niezagrożona fragmentacją
• typowa struktura i funkcje ekosystemu zachowane w dobrym stanie, brak znaczących zaburzeń, następowanie typowych dla ekosystemu procesów ekologicznych, właściwy stan gatunków typowych dla ekosystemu, niezubożona różnorodność biologiczna związana z ekosystemem
• brak zagrożeń i negatywnych trendów; zachowanie siedliska w stanie niepogorszonym w perspektywie 10–20 lat niemal pewne

Więcej na ten temat: e-szkolenie E-7. Plany ochrony obszarów Natura 2000.

do góry

 

VI.3. Wodne warunki właściwego stanu ochrony – cel środowiskowy dla wód na obszarach chronionych

Zgodnie z art. 38f. Prawa wodnego (transponującym art. 4.1c Ramowej Dyrektywy Wodnej), Celem środowiskowym dla obszarów chronionych (…) jest osiągnięcie norm i celów wynikających z przepisów szczególnych, na podstawie których te obszary zostały utworzone, o ile nie zawierają one w tym zakresie odmiennych postanowień.

W przypadku obszarów Natura 2000 oznacza to, że celem środowiskowym jest zapewnienie takich warunków wodnych, jakie są niezbędne do osiągnięcia właściwego stanu ochrony gatunków i ekosystemów (siedlisk przyrodniczych) chronionych w tym obszarze.

Tam, gdzie cel dla obszaru chronionego nakłada się na „ogólny” cel środowiskowy dla jednolitej części wód, obowiązuje bardziej rygorystyczny z tych dwóch celów.

do góry

 

VI.4. Do kiedy cele powinny zostać osiągnięte?

Cele środowiskowe dla wód (w tym dla obszarów chronionych) powinny zostać osiągnięte do 25 grudnia 2015 r., chyba że w planie gospodarowania wodami w dorzeczu wprowadzono derogację, przedłużając ten termin. Wówczas terminem osiągnięcia celu środowiskowego jest grudzień 2021 r. W kolejnym planie gospodarowania wodami może on zostać przedłużony jeszcze do grudnia 2027 r., jednak możliwości kolejnego przedłużenia nie będzie. Przedłużanie dotyczy jednak tylko celu ogólnośrodowiskowego dla jednolitych części wód. Nie ma możliwości zastosowania derogacji w przypadku celu dla obszarów chronionych.

do góry

poprzedni rozdział | następny rozdział