Wyznaczenie 25 tys. obszarów chronionych wchodzących w skład sieci Natura 2000 o łącznej powierzchni prawie 750 tys. km2 jest bezsprzecznie jednym z największych sukcesów politycznych Unii Europejskiej. To niestety jeden z niewielu optymistycznych wniosków z odbywającej się w czerwcu 2010 r. konferencji z cyklu „Zielony Tydzień” w Brukseli1.
Główne przesłanie z prawie wszystkich przemówień, sesji dyskusyjnych oraz imprez towarzyszących jest niezwykle pesymistyczne: stan różnorodności biologicznej w Europie, pomimo wielu podjętych działań i wysiłków, ulega ciągłemu pogorszeniu. Proces utraty bioróżnorodności w niektórych regionach może wręcz okazać się nieodwracalny. „Niemożność zrealizowania naszych celów związanych z ochroną bioróżnorodności doprowadzi do katastrofy. Nie możemy wciąż oszukiwać się, że robimy wystarczająco dużo w tej kwestii”, powiedział Janez Potočnik, unijny komisarz ds. środowiska, otwierając „Zielony Tydzień”. Wtórował mu sam przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso: „Tu chodzi o nasz świat. To nasza ostania szansa, aby go uratować. Musimy być ostrożni, aby jej nie zaprzepaścić”.
Szansa, o której przekonywali politycy, w wypowiedziach ekspertów jawiła się jednak jako bardzo mglista. Przywoływane dane statystyczne wskazują, że od wielu lat prawie nic nie zmienia się na lepsze, m.in. wciąż postępuje proces zanikania siedlisk naturalnych a liczebność populacji gatunków kręgowców drastycznie spada. „Europa obecnie konsumuje dwukrotnie więcej niż nasze grunty i morza są w stanie wyprodukować. Ślad ekologiczny2, który zostawia za sobą Europa, zwiększył się o 33 proc. w ciągu ostatnich 40 lat. To wszystko – łącznie z ogromnym wzrostem zapotrzebowania na zasoby, odnotowanym w ostatnich latach w krajach o niższym lub średnim dochodzie – powoduje, że sytuacja wymyka się spod kontroli”, stwierdziła prof. Jacqueline McGlade z Europejskiej Agencji Środowiska3.
W piersi bili się wszyscy. Nikt nie ukrywał, że próba osiągnięcia unijnych celów ochrony różnorodności biologicznej do 2010 r. zakończyła się spektakularną porażką. „Zabrakło nam odpowiedniej strategii dotyczącej projektowania, finansowania oraz wdrażania polityki mającej na celu zatrzymanie procesu utraty bioróżnorodności. Poza tym, nie monitorowaliśmy we właściwy sposób naszych sukcesów i porażek”, stwierdził w swoim przemówieniu Jon Hutton ze Światowego Centrum Monitoringu Przyrody4. Słowem, zabrakło wszystkiego. Kluczowe w tym momencie było jednak wyciągnięcie pozytywnych wniosków na przyszłość. Do takich na pewno zaliczyć można deklaracje o uwzględnianiu wpływu na bioróżnorodność przy pracach nad nowymi strategiami i rozwiązaniami gospodarczymi, a także o opieraniu tych propozycji na solidnych podstawach naukowych. To oczywiście rodzi wyzwanie przekonania opinii publicznej do tego nowego podejścia.
Z akceptacją i zrozumieniem pro środowiskowych projektów w społeczeństwie i na poziomie władz lokalnych w państwach Unii Europejskiej bywa jednak bardzo różnie. Przykładem jest tego długi i żmudny proces wyznaczania obszarów Natura 2000. Niemniej jednak podczas „Zielonego Tygodnia” to właśnie ten projekt zyskał miano „europejskiego sukcesu”. Złożyły się na to z pewnością imponujące liczby: 25 tys. obszarów chronionych, które obejmują prawie 750 tys. km2, czyli 17 proc. całkowitej powierzchni Unii Europejskiej! Za tym sukcesem stoi też twarde prawo, zawarte w transponowanych do krajowych przepisów dwóch dyrektywach, ptasiej i siedliskowej. Stąd uznanie zyskały głosy, że „prace nad przyszłą strategią na rzecz bioróżnorodności potrzebują znacznie silniejszego wsparcia ze strony legislacyjnej” (Andreas Baumueller, Europejskie Forum Siedliskowe5).
Dla wielu uczestników konferencji główne jej przesłanie stanowiło sygnał, że obecny model gospodarczy, który na pierwszym miejscu stawia bezustanny wzrost, przestał się sprawdzać. Zaproszeni ekonomiści i analitycy przekonywali o konieczności zredefiniowania pojęcia wartości i zmienienia punktu widzenia. „Przyroda oferuje usługi, które posiadają wartość. Musimy stosować inne metody pomiaru naszych wyników i nie ograniczać się jedynie do PKB” stwierdził Pavan Sukhdev, lider projektu TEEB6. Jak się jednak wydaje, dobór odpowiednich narzędzi i mechanizmów do oszacowania korzyści gospodarczych oferowanych przez bioróżnorodność nie będzie tak prosty, jak w przypadku obliczenia kosztów zmian klimatycznych. Niewspółmierne są również środki finansowe przeznaczane na te dwie kwestie – działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej są bezpośrednio finansowane zaledwie przez 0,2 proc. całkowitego budżetu UE.
Konferencja podsumowująca „Zielony Tydzień 2010” niewątpliwie zaowocowała ważnymi przesłaniami. Utraconej różnorodności biologicznej jednak już nigdy nie uda nam się odbudować.
F. Jackl, InE
Źródło: Przyroda dla Europejczyków, Magazyn Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej, Dodatek Zielony Tydzień 2010, http://ec.europa.eu/environment/news/efe/pdf/PL-EFEseptGREENWEEK_100824.pdf
1 Zielony Tydzień (Green Week) – doroczna konferencja organizowana przez Komisję Europejską poświęcona europejskiej polityce środowiskowej, której celem jest wymiana pomysłów i proponowanie nowatorskich rozwiązań przez przedstawicieli polityki, społeczeństwa i biznesu.
2 Ślad ekologiczny – analiza zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne biosfery. Porównywana jest ludzka konsumpcja zasobów naturalnych ze zdolnością planety Ziemi do ich regeneracji. Ślad ekologiczny to szacowana ilość hektarów powierzchni lądu i morza potrzebna do rekompensacji zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów. Ślad mierzony jest w globalnych hektarach (gha) na osobę.
3 Europejska Agencja Środowiska (European Environmental Agency, EEA) – instytucja powołana przez Unię Europejską w 1990 r. w celu dostarczania rzetelnych i obiektywnych informacji dotyczących ochrony środowiska. Agencja jest głównym źródłem informacji dla podmiotów związanych z opracowywaniem, przyjmowaniem, wdrażaniem i ocenianiem polityki ochrony środowiska oraz dla opinii publicznej. Agencja zrzesza 32 kraje członkowskie UE, a jej siedzibą jest Kopenhaga.
4 Światowe Centrum Monitoringu Przyrody (UNEP World Conservation Monitoring Centre, UNEP-WCMC) – organizacja działająca w ramach Programu Środowiskowego ONZ, powstała we współpracy z brytyjską organizacją WCMC 2000. Głównym celem Centrum jest dostarczanie państwom, organizacjom i instytucjom aktualnych informacji na temat różnorodności biologicznej do wykorzystania we wdrażaniu polityki.
5 Europejskie Forum Siedliskowe (European Habitat Forum, EHF) – europejska sieć organizacji ekologicznych, z siedzibą w Brukseli, zajmujących się ochroną przyrody, zaangażowana w szczególności we współpracę z Komisją Europejską w zakresie wdrażania sieci obszarów Natura 2000.
6 Projekt TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) – globalna inicjatywa mająca na celu zwrócenie uwagi na korzyści ekonomiczne wynikające z różnorodności biologicznej oraz rosnące koszty utraty bioróżnorodności i degradacji ekosystemów. Projekt jest dofinansowywany przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska przy Komisji Europejskiej.