Specyfiką oceny „naturowej” (habitatowej) jest zachowanie sekwencyjnej, czteroetapowej ścieżki decyzyjnej. Powinna ona znaleźć odzwierciedlenie w całym postępowaniu administracyjnym w sprawie OOŚ, a także w dokumentacji środowiskowej, w tym – w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.

 

1. Pierwszym etapem jest rozpoznanie ryzyka wystąpienia znaczącego oddziaływania danego planu/przedsięwzięcia/działania na przyrodę obszaru Natura 2000. Taka analiza powinna się zakończyć zajęciem jednego z dwóch stanowisk:

§        można obiektywnie stwierdzić, że prawdopodobnie nie będą występowały znaczące oddziaływania na obszar Natura 2000;

§        zgromadzone informacje sugerują, że znaczące oddziaływania są prawdopodobne albo że istnieje na tyle duża niepewność możliwości ich wystąpienia, iż potrzebne jest przeprowadzenie oceny właściwej.

Odpowiedź powinna być jednoznaczna; de facto powinna być ona tożsama z udzieleniem odpowiedzi na pytanie: czy realizacja danego planu/przedsięwzięcia może spowodować znaczące oddziaływanie na przyrodę obszaru Natura 2000. Jeżeli odpowiedź jest twierdząca, należy przejść do etapu drugiego.

 

2. Drugi etap – ocena właściwa – powinien mieć miejsce także wtedy, gdy nie da się z całą pewnością wykluczyć ryzyka wystąpienia znaczącego oddziaływania. Ocena właściwa powinna zawierać analizę wpływu planu/przedsięwzięcia na przyrodę obszaru Natura 2000. Ocenia się wpływ oddziaływań na poszczególne gatunki i siedliska będące celem i przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000, a także oddziaływań na wszelkie aspekty środowiskowe istotne dla właściwego funkcjonowania tych gatunków i siedlisk. Ocenie podlega więc oddziaływanie nie tylko na „listę obecności” gatunków i siedlisk, lecz także na integralność obszaru Natura 2000 oraz spójność sieci Natura 2000. W ramach tego etapu proponuje się również działania eliminujące i minimalizujące negatywne oddziaływania, poddając je ocenie zarówno pod kątem oddziaływania na środowisko, jak i pod kątem prognozy ich skuteczności.

Ten etap powinno zakończyć jednoznaczne stwierdzenie, czy w danym przypadku wystąpi znaczące negatywne oddziaływanie. Jeżeli odpowiedź jest twierdząca, należy przejść do kolejnego stadium – badania alternatywnych wariantów realizacji planu lub przedsięwzięcia.

 

3. Trzeci etap to ocena wariantów alternatywnych. Jej celem jest zaproponowanie takiego wariantu planu/przedsięwzięcia, który nie będzie generować znaczącego negatywnego oddziaływania na przyrodę obszaru Natura 2000, a równocześnie zapewni osiągnięcie celu danego planu lub przedsięwzięcia. Identyfikacja i ocena wariantów alternatywnych powinna opierać się przede wszystkim na kwestiach przyrodniczych – kryteria gospodarcze, polityczne czy finansowe nie mogą być uznane za ważniejsze od kryteriów przyrodniczych.

 

4. Etap czwarty jest przeprowadzany wtedy, gdy na etapach poprzedzających stwierdzono, że nie ma takiego wariantu alternatywnego, który nie generowałby znaczącego negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000. Rozważa się zatem konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego (mając na uwadze, że ochrona przyrody także spełnia kryteria nadrzędnego interesu publicznego). Jeżeli takie wymogi występują, to przedmiotem rozważania powinno się stać zastosowanie adekwatnych i wykonalnych środków kompensujących^[1] o jasno określonym sposobie i celu wdrażania. Same w sobie, takie środki także powinny być przedmiotem oceny pod kątem ich oddziaływania na środowisko.

Omawiając specyfikę oceny „naturowej”, nie można pominąć wymagań wynikających z ramowej dyrektywy wodnej, które zostały przeniesione do polskich przepisów dopiero 5 stycznia 2011 r. (i formalnie obowiązują od 18 marca 2011 r.). Wraz z planami gospodarowania wodami w dorzeczach (zatwierdzonymi w dniu 22 lutego 2011 r. przez Radę Ministrów) stanowią one bardzo ważne narzędzie w działaniach na rzecz ochrony przyrody. Plany te odnoszą się do każdej z jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), określając ich status (naturalna lub silnie zmieniona część wód) i – co za tym idzie – wyznaczając dla nich cel środowiskowy (dobry stan wód lub dobry potencjał wód) oraz określając termin jego osiągnięcia.

Ta kwestia ma bardzo mocne przełożenie na obszary ochrony przyrody, w tym na obszary Natura 2000. Dla wód, od których zależy stan ochrony siedlisk lub gatunków na obszarach podlegających ochronie przyrody, istnieje obowiązek uzyskania dobrego stanu wód do 2015 r.; ponadto celem środowiskowym wyznaczającym ramy niezbędnych działań jest doprowadzenie rzeki do stanu umożliwiającego właściwy stan ochrony gatunków i siedlisk chronionych na obszarze Natura 2000. Tym samym, oceniając wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko, należy przeanalizować oddziaływanie na wody – m.in. w kontekście oddziaływania na siedliska i gatunki zależne od tych wód.