Zapis prezentacji Krzysztofa Kamienieckiego: „Wspólnota Europejska a turystyka”

Zdaniem Pana Kamienieckiego w historii powojennej Polski możemy zaobserwować dwie sytuacje, w których ochrona środowiska została dość ostro włączona do życia gospodarczego. Pierwsze takie wydarzenie miało miejsce w latach siedemdziesiątych, kiedy parki krajobrazowe i obszary chronionego obszaru zostały opracowane przez naukowców i dodane do planów zagospodarowania przestrzennego oraz do planów rozwoju województw. Było to wówczas niewątpliwie działanie odgórne, które zostało przyjęte w różny sposób. Druga sytuacja tyczy się sieci Natura 2000, kiedy to narzucono na Polskę pewne obowiązki. Ponownie takie działanie spotkało się z niejednostronnym przyjęciem w regionach. Różnica pomiędzy tymi obszarami jest taka, że te pierwsze miały charakter regionalny, a tereny, na których obowiązują zasady dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej są strefami o statusie europejskim. W opinii Pana Kamienieckiego istotą sprawy jest jednak to, że w przypadku sieci Natura 2000 rzeczywiście musimy przestrzegać reguł, które tam obowiązują i nie możemy działać na tych obszarach w taki sposób, w jaki to czyni się na ogół na terenach chronionych rangi krajowej. Przekonać mogliśmy się o tym na przykładzie Doliny Rospudy.

W obrębie branży turystycznej, która ma bardzo duże znaczenie w Europie zaczyna się coraz wyraźniej rysować trend turystyki zindywidualizowanej. Turystyka jest bowiem sektorem, nie tylko przynoszącym korzyści ekonomiczne, oddziałuje ona na naszą kulturę i zwyczaje, a także w pewien sposób kształtuje roczny rytm życia ludzi. Już w latach dziewięćdziesiątych XX wieku starano się doprowadzić do sytuacji, w której turystyka zostałaby zapisana w Traktacie, jako polityka Unii. Udało się doprowadzić do tego, że 7 lutego 1992 roku w przyjętym Traktacie z Maastricht znalazł się zapis (w Deklaracji N1) zobowiazujący Komisję do przeanalizowania zasadności włączenia turystyki do Traktatu i przedłożenia Radzie raportu a ten temat w 1996 r. Jednym z bardzo ważnych dokumentów, w którym znalazła się turystyka jest Piąty Program Działań na rzecz Ochrony Środowiska przyjęty w 1993 r. Finałem dążeń do podniesienia znaczenia tej branży wśród innych dziedzin gospodarki było powołanie 4 grudnia 1996 r. Pierwszego Wieloletniego Programu Wsparcia Europejskiej Turystyki «PHILOXENIA» na lata 1997-2000. W 2004 r. Komisja Europejska utworzyła Grupę roboczą do spraw zrównoważonego rozwoju turystyki, w której działają eksperci organizacji międzynarodowych oraz mianowani przez rządy państw UE, a także przedstawiciele przemysłu turystycznego, władz lokalnych, związków zawodowych, organizacji pozarządowych i naukowcy. Efektem pracy tej grupy roboczej były raporty, a za najważniejszy dokument uznano Komunikat Komisji Europejskiej „Agenda dla zrównoważonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej”. Do innych ważnych działań europejskich, które wymienił Pan Kamieniecki należała Deklaracja w sprawie Europejskiej Sieci Modelowych Ośrodków Turystycznych na rzecz zrównoważonej turystyki (EDEN). Pewną klamrą spinającą całość działań zmierzających do podniesienia rangi turystyki jest Traktat Lizboński. Co prawda nie zalicza on turystyki do obszarów objętych wspólną polityką, jednakże rozszerza kompetencje Unii w tym obszarze. Zgodnie z art. 6 Skonsolidowanej Wersji Traktatu o Unii Europejskiej, Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw Członkowskich, m. in. w dziedzinie turystyki. Ponadto do Traktatu wprowadzono odrębny rozdział dotyczący turystyki (tytuł XXII) zawierający artykuł 195, zgodnie z którym „Unia uzupełnia działania Państw Członkowskich w sektorze turystycznym, w szczególności przez wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw Unii w tym sektorze”. Traktat Lizboński stwarza nową podstawę dla rozwoju turystyki stwierdzając, że UE ma być celem turystycznym na świecie. Instytucje Wspólnoty Europejskiej stworzyły sobie w ten sposób możliwość ingerencji w działania krajowe państw członkowskich. Taka sytuacja dla osób, które decydują o rozwoju turystyki w danym państwie może być przyjęta, jako czynnik korzystny, jak i niekorzystny. W podejściu Unii Europejskiej do tematu turystyki oprócz tego ujęcia intersektorowego, które niejako integruje wszystkie kraje należące do Wspólnoty i ustanawia jej nadzór nad nimi, bardzo istotną cechą jest trwały i zrównoważony rozwój, konkurencyjność i identyfikacja europejska. W te wszystkie elementy z łatwością wpisuje się sieć Natura 2000. Jeśli chodzi o trwały i zrównoważony rozwój turystyki to tu nieodzownym elementem jest właśnie ochrona zasobów naturalnych. W przypadku konkurencyjności i identyfikacji Unia dba o dobry klimat dla działań sprzyjających utożsamianiu się oraz tworzeniu pewnej rozpoznawalnej marki o określonym, w wypadku Natury 2000 bardzo wysokim, standardzie – tym razem ekologicznym.

Kolejnym aspektem, na który zwrócił uwagę Pan Kamieniecki były wyzwania, przed którymi stoi zrównoważony rozwoju turystyki w Europie i tu szczególne znaczenie ma „Agenda dla zrównoważonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej”. Ten dokument nie jest obligatoryjny, ale zawiera cenne wskazówki, co do kierunku rozwoju tej branży, jak chociażby te odnoszące się do ochrony i nadawania wartości dziedzictwu naturalnemu i kulturowemu. Komisja Europejska w ramach propagowania zrównoważonej turystyki może zachęcać państwa członkowskie do tego, ażeby była ona w nich popularyzowana. Czynić może to poprzez wspieranie realizacji lokalnych strategii zrównoważonej turystyki oraz zagwarantowanie funduszy na rzecz projektów, które są zgodne z tymi ideami. Jak podkreślił Pan Kamieniecki pewne jest, że jeżeli projekty turystyczne nie będą respektowały Natury 2000, nie otrzymają wsparcia finansowego. Pełna ekologizacja turystyki nie jest możliwa bez zaangażowania politycznego, apel taki tyczy się więc Ministerstwa Sportu i Turystyki, Ministerstwa Środowiska, ale także wszystkich instytucji, które zajmują się Naturą 2000 – choć nie są one placówkami politycznymi, to jednak uprawiają politykę regionalną.

Przed przedsiębiorcami również stawiane są wymagania i to na nich głównie spoczywa ogromna odpowiedzialność. To oni właśnie dostarczają właściwych informacji odwiedzającym i mogą pomóc im w bardziej zrównoważonym podróżowaniu. Do tego niezbędne są odpowiednie szkolenia dla pracowników. Turyści bowiem w coraz większym stopniu zwracają uwagę na wartości przyrodnicze, które w danym miejscu można znaleźć i przedsiębiorcy, czy biura turystyczne, powinni mieć to na uwadze, aby móc odpowiedzieć na wymagania zwiedzających. Unia Europejska zleciła badania, w których sprawdzano czy dla mieszkańców poszczególnych państw członkowskich względy ekologiczne są istotne przy podejmowaniu decyzji wakacyjnych. Dla całej Unii Europejskiej średni wynik dla odpowiedzi „TAK” wyniósł 35%. Pan Kamieniecki zaznaczył, że nie do końca istotne jest czy te badania są miej lub bardzie miarodajne, pokazują jednak, że w jakimś stopniu te decyzje są tymi aspektami uwarunkowane. Polska przedstawia się bardzo pozytywnie na tym polu, gdyż jej średni wynik to 42%. Niepokojące jest jednak to, że 19% badanych – i jest to duży odsetek w porównaniu z innymi krajami – uważa, że względy ekologiczne nie są istotne.

Na zakończenie swojej wypowiedzi Pan Kamieniecki przytoczył opinię jednej z instytucji europejskich, a mianowicie Komitetu Regionów, który tworzą wybrani z poszczególnych krajów przedstawiciele samorządów, administracji lokalnej i wojewódzkiej. 25 sierpnia 2009 r. Komitet przedstawił stanowisko mówiące o powiązaniach miedzy rynkiem pracy a regionalnymi potrzebami w dziedzinie turystyki. Odnosiło się ono do rozwoju turystyki w sytuacji kryzysu gospodarczego i Komitet podkreślił, że: turystyka musi rozwijać się w sposób zrównoważony, by nie roztrwonić zasobów naturalnych, ani nie zniszczyć środowiska naturalnego. Bogactwo naturalne poszczególnych regionów zasługuje na poszanowanie i wykorzystanie z myślą o trwałym i ekologicznym rozwoju turystyki, gdyż celem jest ochrona i podkreślanie walorów środowiska, zachowanie go dla przyszłych pokoleń oraz stworzenie warunków sprzyjających powstawaniu nowych miejsc pracy. Dowodzi to, że członkowie Komitetu Regionów, a jednocześnie ludzie podejmujący decyzje ważne dla naszego państwa, mają świadomość tego, jak ważne jest zrównoważone podejście do rozwoju turystyki.