Turystyka przyjazna środowisku

Zapis prezentacji Jolanty Kamienieckiej:

„Turystyka przyjazna środowisku
jest na czasie”

W prezentacji przedstawiono działania Instytutu na rzecz Ekorozwoju wspierające ekologizację turystyki oraz wyzwania jakie stoją przed tą branżą w kontekście wdrażania w Polsce sieci Natura 2000. Na wstępie prelegentka zaznaczyła, że główną przesłanką inicjatyw Instytutu na rzecz Ekorozwoju adresowanych do turystyki jest przekonanie o konieczności budowania pozytywnych relacji między tą branżą a ochroną środowiska. Rozwijanie tych relacji, wzorców zachowań i postaw odbywa się w duchu celów i zasad zrównoważonego rozwoju, stawianych sobie przez polityków i praktyków, tak turystyki, jak i ochrony środowiska. Instytut w ramach prac na rzecz ekologizacji turystyki gromadzi informacje na temat zrównoważonej turystyki i tworzy własne programy – m.in. takie jak ten, w ramach którego został zorganizowany cykl szkoleń „Uwarunkowania rozwoju turystyki w Europejskiej sieci obszarów Natura 2000”.

Gromadzenie wiedzy w odniesieniu do ekoturystyki traktuje się jako naświetlanie istoty tego pojęcia oraz praktyki turystyki przyjaznej środowisku w nawiązaniu do zasad zrównoważonego rozwoju regionów, produktów i przedsiębiorstw. Problemem wciąż nierozwiązanym jest kształtowanie ekokadr dla potrzeb turystyki. InE tworząc własne programy ekologizacji turystyki w Polsce przygotował:

  • opracowania materiałów, ekspertyz, recenzji;
  • publikacje raportów, zeszytów, artykułów;
  • programy edukacyjne dla różnych poziomów kształcenia w turystyce

oraz zorganizował:

  • debaty, konferencje;
  • szkolenia, wykłady na uczelniach wyższych;
  • udział w gremiach dyskusyjnych (m.in. w Radzie Turystyki Ministra Gospodarki).

Instytut posiada również doświadczenia przy sporządzaniu ocen oddziaływania na środowisko dokumentów strategicznych i określaniu udziału turystyki w takich dokumentach.

Aktualnie realizowany jest przez Instytut projekt „Natura 2000 motorem zrównoważonego rozwoju”, który jest wspierany przez portal internetowy o nazwie „Natura 2000 a turystyka”. Instytut prowadzi go od 2005 roku. Portal pełni funkcje informacyjno–użytkowe i utrwala pozycję InE jako innowacyjnej instytucji – również w branży turystycznej.

Europejska Sieć Obszarów Chronionych Natura 2000 została w Polsce wprowadzona wraz z akcesją do Unii Europejskiej. Jest to nowa forma ochrony przyrody – innowacyjny instrument ochrony cennych siedlisk i gatunków, które występują również na terenach atrakcyjnych turystycznie. Niezbędne jest więc dostosowanie przepisów ochronnych do potrzeb ostoi ptasich i siedliskowych oraz stworzenie zasad, w ramach których będzie mogła tam funkcjonować turystyka. Od przedsiębiorstw turystycznych oczekuje się dopasowania ich działalności do wymogów prawidłowego gospodarowania według ogólnoeuropejskich zasad odnoszących się do sieci Natura 2000. Panuje powszechne przekonanie, że pod ochroną znajdą się nowe wielkie obszary – takie jak parki krajobrazowe lub, że ta nowa forma ochrony to nowe rezerwaty, gdzie turystyka nie będzie miała szans się rozwijać. Brak dobrego rozeznania co do istoty ochrony najcenniejszych siedlisk i ostoi w Polsce przynosi reakcje negatywne i opozycyjne. Już sama koncepcja uznawana jest często, przez zaskoczonych nią, za konfliktogenną. Pani Kamieniecka przekonana jest, że sieć Natura 2000 nie musi być przeszkodą w rozwoju, niezbędne jest jednak zrozumienie idei powołania tej formy ochrony przyrody. Prelegentka przytoczyła opinię Pana Adama Madejskiego – wieloletniego dyrektora Lubelskich Parków Krajobrazowych – który powiedział, że: „W starych krajach UE, pomimo starannie przygotowanej akcji informacyjnej, pierwsze reakcje samorządów były na ogół negatywne i to dokładnie z tych samych co u nas powodów. Sytuacja zmieniła się, gdy przyszły pierwsze, wymierne korzyści z położenia gmin w ostojach: znaczące dopłaty dla rolników, dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych, wzrost ruchu turystycznego i swojego rodzaju nobilitacja regionu. Dziś we Francji niektóre gminy z własnej inicjatywy starają się o powiększenie ostoi, przeciwko którym początkowo protestowały. Żeby być w zgodzie z rzeczywistością trzeba przyznać, że zdarzają się również sytuacje odwrotne”. Nowe wymogi, technologie i sposoby zarządzania, w tym wykorzystywania walorów turystycznych, zawsze rodzą konieczność stosowania dotąd mało znanych praktyk. Taką sytuację w turystyce stwarza zarządzanie obszarami cennymi przyrodniczo – kiedyś były to rezerwaty, parki narodowe i krajobrazowe, a obecne są to obszary Natura 2000.

Prelegentka zaproponowała, aby postrzegać Naturę 2000 jako ekskluzywny walor turystyczny, który być może nie trafi do odbiorcy masowego, ale z pewnością warto spróbować go wylansować i sprzedawać jako produkt turystyczny. Należy sobie uświadomić, że ta forma ochrony przyrody jest wartością znaną i docenianą w Europie i przygotowanie atrakcyjnych produktów turystycznych z Naturą 2000 w tle może przyciągnąć wielu turystów zagranicznych. Ekologizacja turystyki nie jest aspektem dotykającym tylko Polski, na całym świeci na przełom XX i XXI w. powstało wiele międzynarodowych deklaracji, konwencji i strategii nakłaniających do uprawiania turystyki przyjaznej środowisku. Ten trend coraz wyraźniej zaznacza się w świadomości filozofów, ekologów i ekonomistów.

Natura 2000 jest koncepcją kojarzoną najszybciej z ekoturystyką, agroturystyką i turystyką zrównoważoną. Pierwsze dwa pojęcia są doś wąskie i nie oddają w pełni możliwości jakie są do wykorzystania na obszarach objętych Dyrektywą Ptasię i Siedliskową. Najbardziej adekwatnym skojarzeniem jest turystyka zrównoważona – szersze pojęcie, dające sposobność rozpatrzenia relacji zachodzących między turystyką a środowiskiem, społeczństwem i gospodarką. Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) określiła turystykę zrównoważoną jako koncepcję rozwoju przemysłu turystycznego w skali globalnej, która odnosi się zarówno do masowych, jak i niszowych form turystyki oraz do wszystkich miejsc penetracji turystycznej na świecie. Na tym tle łatwiej jest znaleźć właściwą interpretację istoty ekoturystyki – od jej wymiaru w postaci dalekich egzotycznych wypraw, po wycieczki do obszarów Natura 2000 w celu podglądania np. nietoperzy lub poznawania osobliwych siedlisk, godnych uwagi nie tylko przyrodników.

Podczas prezentacji został przedstawiony przykład gospodarstwa agroturystycznego w Szwecji działającego w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru Natura 2000. W tym przypadku główną atrakcją promowaną przez to gospodarstwo są obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalnej ochrony siedlisk. Gospodarstwo to w swej informacji w pierwszej kolejności wymieniło walory przyrodnicze związane Dyrektywą Ptasią i Siedliskową, a dopiero później wymieniło takie elementy jak jazda konna, łowienie ryb, wędrówki po lesie, które i w Polsce są popularne. W naszym kraju nie tylko pojedyncze gospodarstwa nie promują się przez pryzmat Natury 2000, ale także gminy i samorządy lokalne prawie w ogóle o niej nie wspominają.

Na koniec swojego wystąpienia Pani Kamieniecka przedstawiła dylematy i zagadnienia, które wymagają dyskusji oraz wypracowania rozwiązań. Do najważniejszych należało szerzenie specjalistycznej informacji o Naturze 2000 dla branży i klientów turystyki, by wzmocnić wiedzę o tym, w jaki sposób można ją wykorzystać dla celów rekreacji. Podkreślona została potrzeba wspólnego wypracowania planów i metod współdziałania organizacji turystycznych i ekologicznych, jako pozarządowego udziału we wdrażaniu sieci Natura 2000, z pożytkiem środowiskowym i ekonomicznym dla społeczeństwa. W obrębie kraju i regionów niezbędna jest integracja polityki turystycznej i ochrony środowiska w odniesieniu do sieci Natura 2000. Należy dołożyć wszelkich starań, aby nie pozostawiać niejasnych sytuacji prawnych w odniesieniu do terenów przyrodniczo cennych.