Gry terenowe „Kraina Legend Świętokrzyskich”, to bardzo atrakcyjna propozycja aktywnego spędzenia wolnego czasu, połączona z dobrą zabawą i edukacją. Jest to rodzaj gry strategicznej z komputera przeniesionej w rzeczywistość, ze scenariuszami opartymi na rodzimych legendach. Na trasach przygód z legendami czekają postaci z najdawniejszej przeszłości Gór Świętokrzyskich.
Produkt został wyróżniony Certyfikatem POT, w Konkursie na najlepszy produkt turystyczny w Polsce. Był też jednym z dwóch polskich projektów, które znalazły się w finale konkursu Komisji Europejskiej „Europejskie Nagrody Przedsiębiorczości”.

Nazwa i adres

Kraina Legend Świętokrzyskich

Stowarzyszenie LGD „Wokół Łysej Góry”
ul. Partyzantów 17
26-004 Bieliny,
www.bieliny.pl

Urząd Gminy Bieliny
ul. Partyzantów 17,
26-004 Bieliny
www.bieliny.pl

Dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego
Ul. Suchedniowska 4
26-010 Bodzentyn
www.swietokrzyskipn.org.pl

Historia i struktura działalności

U stóp Łysogór

Przejawem rosnącej aktywności lokalnych środowisk i społeczności, które chcą wykorzystać większe obecnie możliwości rozwoju obszarów wiejskich, było powstanie na tym terenie Stowarzyszenia „Lokalna Grupa Działania – Wokół Łysej Góry”. Skupia około 130 osób fizycznych i 20 osób prawnych. Działaniem obejmuje siedem świętokrzyskich gmin: Bieliny, Bodzentyn, Górno, Masłów, Łączna, Suchedniów i Wąchock, które wchodzą w skład trzech powiatów: kieleckiego, skarżyskiego oraz starachowickiego. Obszar działania LGD leży w bezpośrednim sąsiedztwie Kielc, stolicy województwa świętokrzyskiego. W stowarzyszonych gminach obecnie działają trzy biura LGD – w Bielinach, Bodzentynie oraz Masłowie. Znajdują się przy nich punkty informacji turystycznej.

Celem stowarzyszenia jest tworzenie i wdrożenie wysokiej jakości, unikatowych produktów turystycznych, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. LGD „Wokół Łysej Góry” powstała, aby integrować, rozwijać i pobudzać do działania społeczność lokalną. Za cele priorytetowe członkowie uznali:

• rozwój turystyki poprzez wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych Gór Świętokrzyskich,
• kreowanie lokalnych produktów i usług, w szczególności turystycznych, tworzenie infrastruktury turystycznej,
• różnicowanie działalności gospodarczej, stwarzanie jak najlepszych warunków do rozwoju sektora przedsiębiorczości,
• rozwój potencjału ludzkiego, czyli inwestowanie w człowieka i jego rozwój
• zachowanie dziedzictwa przyrodniczego.

Atutem prezentowanego obszaru, poza przedstawionymi wyżej walorami przyrodniczymi, jest kultywowanie tradycji i folkloru. Działają m.in. zespoły ludowe, chóry, orkiestry dęte, koła gospodyń wiejskich, twórcy ludowi. Wykonywane jest rękodzieło artystyczne, rzeźbiarstwo, malarstwo, ceramika artystyczna. Dużym zainteresowaniem cieszą się produkty lokalne, jak produkcja miodu i uprawa truskawek, potrawy regionalne: żurek świętokrzyski, gołki i byczki świętokrzyskie, prazoki i prażucha, chleb oraz wiele innych wyśmienitych potraw serwowanych w gospodarstwach agroturystycznych, czy też przygotowywanych na liczne imprezy. Rozwój lokalnych produktów, ich promowanie należą do najważniejszych działań zawartych w Lokalnej Strategii Rozwoju przygotowanej przez LGD „Wokół Łysej Góry”.

Spośród produktów turystycznych największą uwagę przyciąga „Kraina Legend Świętokrzyskich”, który został wyróżniony Certyfikatem POT, w Konkursie na najlepszy produkt turystyczny w Polsce. Był też jednym z dwóch polskich projektów, które znalazły się w finale konkursu Komisji Europejskiej „Europejskie Nagrody Przedsiębiorczości”.

Walory przyrodnicze

Góry Świętokrzyskie

To najniższe i – obok Sudetów – najstarsze góry na terenie Polski. Wypiętrzone w trzech różnych okresach górotwórczych zajmują środkową część Wyżyny Kieleckiej. Zbudowane w części centralnej ze skał prekambryjskich i paleozoicznych (kwarcyty, piaskowce), a w częściach zewnętrznych – ze skał mezozoiku (głównie piaskowce, wapienie oraz iły) i młodszych. Góry te składają się z równoległych pasm o przebiegu północny zachód – południowy wschód. Dla ich krajobrazu charakterystyczne są bezleśne gołoborza, strome stoki, pokryte zwartymi kompleksami leśnymi jodłowo – bukowymi oraz głęboko wcięte doliny z borami sosnowymi.
Góry te są wprawdzie łagodne, o wysokościach niewielkich (dwa najwyższe szczyty to Łysica – 612 m n.p.m. oraz Łysa Góra – 595 m n.p.m.), ale fascynują oryginalną budową i bogactwem świata roślinnego i zwierzęcego. Najwyższe ich pasmo, Łysogóry, zbudowane jest ze skał najtwardszych – z piaskowców kwarcytowych. Skały te, uległy w ciągu wieków silnemu zniszczeniu, tworzyły się z nich głazy o ostrych krawędziach, które przybrały charakter gołoborzy.

Obszar Gór Świętokrzyskich był od wieków miejscem ważnych wydarzeń historycznych, wyróżnia się też bogatym dziedzictwem kulturowym nie tylko w postaci cennych zabytków, ale również żywych tradycji i zwyczajów, aktywnie kultywowanych w lokalnych społecznościach. Z takimi walorami i atrakcjami Góry Świętokrzyskie ukształtowały się jako teren turystyki krajoznawczej oraz cel krótkich wyjazdów weekendowych i świątecznych. Ruch turystyczny koncentruje się w rejonie Łysogór, Kielc oraz Chęcin. Uwagę turystów przyciągają obiekty sakralne (zabytkowe kościoły, klasztor na Świętym Krzyżu), ruiny zamków, pozostałości murów obronnych, muzea, ale też organizowane tu imprezy, czerpiące z tradycji historycznych i kulturowych. Celem wycieczek jest także Świętokrzyski Park Narodowy.

Pokryte lasami stoki Gór Świętokrzyskich przyciągają miłośników pieszych wędrówek, przejażdżek konnych, czy jazdy rowerem. Korzystają oni z wielu dobrze zagospodarowanych szlaków turystycznych. Do niedawna skromna baza turystyczna jest modernizowana i uzupełniana o nowe obiekty – hotele o wyższym standardzie powstają nie tylko w Kielcach, także w świętokrzyskich gminach jest coraz więcej pensjonatów wiejskich oferujących wysoki poziom usług, przybywa też gospodarstw agroturystycznych.

Chroniona przyroda

Cenne przyrodniczo tereny Łysogór były obejmowane różnymi formami ochrony już od początku ubiegłego stulecia. W 1920 r. powstał pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat ścisły na Chełmowej Górze (kompleks lasu ze stanowiskiem modrzewia polskiego). Następnie w 1924 r. utworzono dwa kolejne rezerwaty – na Łysej Górze i Łysicy. Wreszcie w 1950 roku dla najcenniejszych obszarów Gór Świętokrzyskich wyznaczona najwyższą formę ochrony, tworząc Świętokrzyski Park Narodowy. Obecnie jego granice obejmują fragment pasma Łysogórskiego i Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek.

Powierzchnia parku wynosi obecnie 7626,45 ha, a jego otuliny 20786,07 ha. Około 95 proc. parku zajmują lasy. W jego granicach wyodrębnione zostały obszary podlegające ochronie krajobrazowej, czynnej oraz ścisłej. Te ostatnie, nazywane też rezerwatami, stanowią 23 proc. całej powierzchni i w nich działalność człowieka jest prawnie zabroniona. W Parku istnieje pięć takich obszarów:

• „Chełmowa Góra” – utworzony w celu ochrony naturalnych stanowisk modrzewia polskiego Larix polonica. Obecnie jego powierzchnia wynosi 13,2 ha. Na tym niewielkim terenie występują lasy grądowe, bory mieszane oraz buczyny;
• „Święty Krzyż”, który zajmuje obszar prawie 477 ha. Rosną tu lasy grądowe, bory jodłowe i buczyny. Bardzo cennym elementem są rozległe gołoborza;
• „Łysica” – o powierzchni 1186 ha. Pod względem przyrodniczym podobny do rezerwatu Św. Krzyż. Występują tu lasy grądowe, bory jodłowe i buczyny oraz gołoborza jeszcze bardziej rozległe niż w rezerwacie Święty Krzyż;
• „Czarny Las” o powierzchni 26,5 ha. Tworzą go lasy mieszane, grądy z udziałem jodły, lipy drobnolistnej, miejscami buka lub olszy czarnej, olsy i łęgi;
• „Mokry Bór” – liczy 37,9 ha. Obejmuje jedyne w parku, niewielkie obszary bagiennego boru trzcinnikowego oraz boru bagiennego i boru świeżego. Występują tu również torfowiska wysokie i przejściowe.

W ekosystemach Świętokrzyskiego Parku Narodowego jest między innymi: 860 gatunków roślin, w tym 35 gatunków drzew; około 450 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, około 340 gatunków porostów. Spośród zwierząt występuje tu m.in.: 150 gatunków ptaków, 45 gatunków ssaków, 14 gatunków płazów. Świat owadów reprezentowany jest przez ponad 1500 gatunków, w tym liczną grupę stanowią motyle.

Turystom udostępniono na obszarze Parku ponad 30 km pieszych szlaków. Wędrując nimi można podziwiać Puszczę Jodłową, występujące w niej osobliwości przyrodnicze oraz cały naturalny ekosystem. Rocznie Świętokrzyski Park Narodowy odwiedza około 400 tysięcy turystów.

Charakterystyka Obszaru Natura 2000

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Łysogóry
Kod obszaru: PLH260002

Na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego w ramach projektu Natura 2000 utworzono specjalny obszar ochronny siedlisk (SOO) o nazwie „Łysogóry” i powierzchni 5573,6 ha, co stanowi 75 proc. powierzchni parku. Planowana jest zmiana granic obszaru „Łysogóry” i jego powiększenie o część Pasma Klonowskiego oraz włączenie rezerwatu przyrody „Wąwóz w Skałach”.

Na tym terenie występuje świętokrzyski bór jodłowy bogaty w rzadkie i cenne gatunki mszaków, porostów i zwierząt gołoborza oraz jedna z największych w kraju ostoi modrzewia polskiego. Stwierdzono tu ok. 700 zagrożonych gatunków roślin oraz ok. 4000 gatunków zwierząt bezkręgowych, z których wiele to unikatowe relikty lasów pierwotnych, tzw. „gatunki puszczańskie”.

Obszar jest w około 90 proc. porośnięty lasem, w większości są to lasy jodłowo-bukowe. Charakterystyczny jest endemiczny świętokrzyski bór jodłowy – Abietetum polonicum, bogaty w rzadkie gatunki mszaków, porostów i zwierząt gołoborza. Mniej liczne są bory sosnowe i mieszane, z udziałem dębu. W miejscach niżej położonych występują grądy, a w miejscach wilgotnych bory wilgotne i bagienne a także olsy. Lasy charakteryzują się znacznym stopniem naturalności, a wręcz zbliżone są do stanu pierwotnego. Na terenie ostoi znajdują się niewielkie enklawy łąk i pastwisk oraz siedliska roślin kserotermicznych, a także liczne stałe i okresowe cieki wodne. Stwierdzono tu ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, zagrożonych, rzadkich i chronionych.

W ramach obszary Natura 2000 – Łysogóry chronionych jest siedem siedlisk przyrodniczych:

1. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
2. Piargi i gołoborza krzemianowe
3. Żyzne buczyny
4. Grąd środkowoeuropejski
5. Bory i lasy bagienne
6. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
7. Wyżynny jodłowy bór mieszany

Oferta turystyczna

Produkt „Kraina Legend Świętokrzyskich”

Region ten ma sporo atrakcyjnych produktów turystycznych, które cieszą się zainteresowaniem różnych grup turystów. Prezentowany tutaj – łączy przygodę z rywalizowaniem, naukę z zabawą, wreszcie znakomicie wykorzystuje bogactwo świętokrzyskich legend i podań ludowych. Gmina Bieliny ma w jego powstaniu największe zasługi, i na jej terenie powstają kolejne przedsięwzięcia, które będą podnosiły atrakcyjność tego produktu.

Gry terenowe „Kraina Legend Świętokrzyskich”, to bardzo atrakcyjna propozycja aktywnego spędzenia wolnego czasu, połączona z dobrą zabawą i edukacją. Jest to rodzaj gry strategicznej z komputera przeniesionej w rzeczywistość, ze scenariuszami opartymi na rodzimych legendach. Na trasach przygód z legendami czekają postaci z najdawniejszej przeszłości Gór Świętokrzyskich. Uczestnicy gier tworzą grupę – plemię, rywalizującą z innymi o zwycięstwo w grze. Otrzymują na starcie mapę trasy, na podstawie której mają dotrzeć do celu podróży, po drodze postaci z legend będą im w osiągnięciu tego celu przeszkadzać, bądź pomagać.

Trasa gier ma zwykle długość od 3 do 4 kilometrów i wiedzie przez ciekawe zakątki Gór Świętokrzyskich. Podczas wędrówki gracze spotykają ożywione postaci z legend: mnichów; piękne czarownice rzucające uroki na mężczyzn; mądre zielarki udzielające dobrych rad jak pokonać czyhające wokół niebezpieczeństwa itd.

Zaś po zakończeniu gry, przy blasku mistycznego ognia, możemy w końcu ochłonąć z emocji i posmakować niepowtarzalnych potraw legendarnej kuchni: kiszkę z piekielnego kociołka, gołki zbója Kaka, diabelskie kołacze czy sabatowe przysmaki. Do wspólnej biesiady dołączają postaci z legend, w które wcielają się mieszkańcy gminy Bieliny, na terenie której toczy się gra.

W maju działalność rozpoczęła Izba Dobrego Smaku Krainy Łysogór w Kakoninie. Można tu odpocząć, kupić pamiątkę oraz zasięgnąć informacji o noclegu. Znajduje się tu również galeria twórców ludowych z terenu Gór Świętokrzyskich. Izba czynna jest w okresie wiosna-jesień. Raz do roku organizowany jest tutaj Łysogórski Jarmark Dobrego Smaku.

Produkt jest dobrze skomercjalizowany, z ofertą przygotowaną specjalnie na potrzeby biur podróży lub organizatorów imprez integracyjnych, motywacyjnych dla firm. Dla takich grup liczących 35–45 osób proponowane są różne jego warianty, na przykład:

1. Gra terenowa Pod urokiem czarownicy: trasa 3–4 km, około 2 godz. na szlaku; scenariusz bazuje na mitycznych postaciach z legend świętokrzyskich – urokliwych, czarownicach, biesach, wąpieżach, topielicach, eremitach czy zielarkach.
2. Gra terenowa U Bogini Mokoszy: trasa 3–4 km, około 2 godz. na szlaku; scenariusz uwzględnia główne postaci mitologii słowiańskiej m.in. Peruna, Mokosz, Jaryłę, Roda, Domowika.
3. Gra terenowa Przez wieki: trasa 3–4 km, ok. 2 godz. na szlaku; scenariusz – wehikuł czasu, pozwoli na dynamiczne przeniesienie się przez wieki i spotkanie postaci z najdawniejszych i bardziej współczesnych czasów.

Gry „Kraina Legend Świętokrzyskich” przyczyniły się – zdaniem Dariusza Dąbka, Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Wokół Łysej Góry” – do istotnego wzrostu ruchu turystycznego w gminie, stanowiły też inspirację do stworzenia lub uzupełnienia innych ofert nawiązujących do legend tego regionu. Sam produkt i projekty związane z jego rozwojem stały się źródłem dodatkowych dochodów dla grupy co najmniej 50 młodych mieszkańców gminy oraz zachętą do ciągłego uatrakcyjniania gier.

Co roku oferta gier terenowych „Kraina Legend Świętokrzyskich” jest wzbogacana. Zawiera ona usługi pakietowe – w pakiecie oprócz udziału w grze według jednego z trzech wariantów oferowana jest np. biesiada świętokrzyska. Każdego roku z gier korzysta ok. 3 – 4 tys. turystów. Są to głównie grupy młodzieży szkolnej oraz z firm i zakładów pracy.

Ten produkt zyska jeszcze większe możliwości rozwoju, po powstaniu w 2010 roku u stóp Świętego Krzyża w Hucie Szklanej, Wioski – Osady średniowiecznej w Hucie Szklanej.

Będzie ona elementem strategicznego dla gminy Bieliny projektu pn. „Centrum Tradycji i Turystyki Gór Świętokrzyskich wraz z restauracją zabytków Świętego Krzyża”. Obejmie on inwestycje i działania na Świętym Krzyżu oraz w Hucie Szklanej, Kakoninie, Hucie Starej i w samych Bielinach. Realizacja projektu została podzielona na dwa etapy. Pierwszy z nich przewidziany jest do końca 2010 roku, natomiast drugi – do końca pierwszego kwartału 2012 roku. Jednym z uczestników tego projektu jest Lokalna Grupa Działania „Wokół Łysej Góry”.

Centrum Tradycji i Turystyki Gór Świętokrzyskich obejmie następujące przedsięwzięcia:

• budowę Ośrodka Edukacji Ekologicznej i Regionalnej – u wjazdu do Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Nowy obiekt o powierzchni ok. 1600 m², z wieżą widokową, stanowić będzie wrota do Parku. Pomieści też nowoczesną wystawę przyrodniczą;
• budowę pawilonu na muzeum powozów, pawilonów związanych z obsługą ruchu turystycznego (punkt informacji turystycznej, mała gastronomia, pamiątki, toalety), a także edukacyjnej i interaktywnej huty szkła (odwołującej się do tradycji hutniczych miejscowości Huta Szklana), przygotowanie miejsc piknikowych, wypoczynkowych i wyciszenia dla pielgrzymów;
• utworzenie Szkolnego Schroniska Młodzieżowego w części istniejącej Szkoły Podstawowej w Hucie Starej (2 km od Huty Szklanej) wraz z budową pola namiotowego dla młodzieży i pielgrzymów, wyposażonego w niezbędne zaplecze sanitarno-gastronomiczne;
• kompleksowe zagospodarowanie centrum Bielin.

Powstanie Centrum Tradycji i Turystyki Gór Świętokrzyskich wzbogaci ofertę turystyczną Świętego Krzyża, zapewni mu niezbędną infrastrukturę turystyczną. Będzie ono czerpać z dziedzictwa historycznego, kulturowego, religijnego i naturalnego regionu, w tym związanego ze Świętym Krzyżem i Świętokrzyskim Parkiem Narodowym.

Wspomniana Wioska – Osada średniowieczna w Hucie Szklanej zostanie zrekonstruowana na działce o powierzchni ok. 1,63 ha, na której zlokalizowanych będzie 8–10 drewnianych stanowisk z XI w., w interaktywny sposób ukazujących życie Słowian i ich pracę (każde stanowisko poświęcone będzie innemu zawodowi i zajęciu, np. garncarstwu, tkactwu, rolnictwu, hutnictwu szkła, hutnictwu żelaza. Zwiedzający będą mogli sami „wcielić się” w przedstawicieli starych zawodów. Ponadto wioska stanowić będzie bazę infrastrukturalną dla gier terenowych pn. „Kraina Legend Świętokrzyskich”.

Warto tu jeszcze wspomnieć o jednym projekcie – zaplanowanym w gminie Masłów, też wchodzącej w skład LGD „Wokół Łysej Góry”. Jest to Centrum Edukacyjne „Szklany Dom” – Dworek Stefana Żeromskiego w Ciekotach. Inwestycja jest rodzajem hołdu dla twórczości Żeromskiego oraz jego lat dziecinnych spędzonych w nie istniejącym już dworku w Ciekotach Obecnie teren ten przyciąga bardzo wielu turystów, wycieczek szkolnych, które na łonie natury chcą się zapoznać z twórczością pisarza. „Szklany Dom” będzie swoistą bazą dla zielonych szkół, literatów, aktorów, zespołów ludowych. Skupione wokół tego centrum gospodarstwa agroturystyczne zapewnią bazę noclegową i gastronomię. Wspólnie można organizować różne atrakcje takie jak np. gry terenowe z wiedzy o twórczości pisarza, koncerty, wystawy, piesze wędrówki, pokazy dawnych obrzędów lokalnych.

Promocja

Obszar Gór Świętokrzyskich, należący do najbardziej atrakcyjnych w województwie świętokrzyskim jest aktywnie promowany we wszystkich przedsięwzięciach podejmowanych przez Urząd Marszałkowski oraz Regionalną Organizację Turystyczną Województwa Świętokrzyskiego. W ramach stoiska regionalnego oferta LGD promowana jest na targach turystycznych zagranicznych i krajowych (Warszawa, Poznań, targi Agrotravel w Kielcach).

W 2009 roku w kampanii wizerunkowej regionu emitowane spoty reklamowe w telewizji, bilboardy w głównych miastach i na portalu internetowym wykorzystywały motyw czarownicy. W ramach kampanii promocyjnej regionu w 2010 roku planowana jest jako główna impreza – Świętokrzyski Sabat Czarownic.

Odnotować też trzeba coraz więcej działań prowadzonych samodzielnie przez LGD „Wokół Łysej Góry”. Realizowany duży projekt nosi nazwę „Moc Świętego Krzyża – kampania promocyjna produktów turystycznych wokół Świętego Krzyża” – na jej przeprowadzenie Stowarzyszenie „Lokalna Grupa Działania – Wokół Łysej Góry” otrzymało środki z funduszy unijnych. Wydane zostały ulotki informujące o atrakcjach tego terenu, o ofertach związanych z powstającą Wioską – osadą średniowieczną, produkcie „Kraina Legend Świętokrzyskich”. Wydany został też przewodnik po gminach LGD „Wokół Łysej Góry”.

Oferta produktu „Kraina Legend Świętokrzyskich” dostępna jest na stronach internetowych www.wokollysejgory.pl. Pocztą tradycyjną i elektroniczną wysyłana jest również do biur podróży z sąsiednich regionów.