Znaczną rolę w aktywizacji turystycznej obszaru Lasów Janowskich i wzbogacaniu oferty dla turystów odgrywa Lokalna Grupa Działania „Leśny Krąg”, obejmująca swoim zasięgiem siedem gmin powiatu janowskiego. Podejmuje ona szereg inicjatyw służących społecznościom lokalnym, uczestniczy w organizacji imprez promujących lokalne produkty i tradycje (jak: „Gryczaki” w Opolu Lubelskim, „Dzień Karpia Królewskiego” w Potoku Wielkim, „Maliniaki” w Godziszowie, Ogólnopolskie Spotkania Garncarskie w Łążku Garncarskim, „Jarmark Janowski”).

Nazwa i adres

Skarbiec przyrody – Lasy Janowskie

Urząd Miejski
w Janowie Lubelskim
Ul. Jana Zamoyskiego 59
23 – 300 Janów Lubelski

Nadleśnictwo Janów Lubelski
Ul. Bohaterów Porytowego Wzgórza 35
23 – 300 Janów Lubelski

Park Krajobrażowy „Lasy Janowskie”
z siedzibą w Janowie Lubelskim
Ul. Bohaterów Porytowego Wzgórza 35
23 – 300 Janów Lubelski

Ogólna charakterystyka obszaru

Lasy Janowskie to wielki obszar leśny w południowej części województwa lubelskiego i fragmentami wchodzący na teren województwa podkarpackiego, położony na Równinie Biłgorajskiej, która jest częścią Kotliny Sandomierskiej. Stanowi zachodnią część kompleksu Puszczy Solskiej, która jest jednym z największych zalesionych obszarów w Polsce. Lasy Janowskie rozciągają się od okolic Borowa nad Wisłą do okolic Biłgoraja, gdzie graniczą z właściwą Puszczą Solską. Tereny te od północy i wschodu sąsiadują Lubelską, od południa i zachodu ich granicę wyznaczają doliny Wisły, Sanu i Tanwi.

Jest to teren stosunkowo płaski, urozmaicony tylko dolinami niedużych rzek i pasmami wzniesień wydmowych. Największymi rzekami są Bukowa (dopływ Sanu) i Sanna, uchodząca bezpośrednio do Wisły. Krajobraz leśny urozmaicają też dość liczne stawy rybne, o powierzchni od kilkunastu do kilkudziesięciu hektarów. Miejscowe piaszczyste gleby są niezbyt urodzajne, dlatego w niewielkim stopniu były zajmowane pod uprawy rolne – dzięki takim warunkom rozległe lasy mogły być zachowane w zwartym kompleksie.

Pod względem przyrodniczym Lasy Janowskie należą do bardziej wartościowych obszarów w Polsce. Decyduje o tym rzadko już spotykana rozległość tego kompleksu oraz w wielu miejscach puszczański jego charakter. Dominują w nim bory sosnowe, tylko w niektórych miejscach spotyka się wyspowe drzewostany jodły lub lasów mieszanych. Wysoka wartość przyrodniczą zawdzięczają Lasy Janowskie zamieszkującym tu rzadkim gatunkom fauny. Jest to jedna z największych ostoi zwierzyny w tej części kraju.

Źródło: www.przyroda.polska.pl

Walory przyrodnicze

Na atrakcyjność przyrodniczą terenu wpływa zwartość kompleks leśnego (lesistość około 80 proc. ) znaczna różnorodność florystyczna, opisano tu 202 zespoły roślinne, tym 33 leśne. Wykształciły się tutaj bory sosnowe reprezentujące różne zbiorowiska, przede wszystkim bór świeży, bór bagienny, bór wilgotny, bór suchy oraz fragmenty boru jodłowego. Na terenach podmokłych wytworzyły się bory bagienne, olsy oraz łęgi. Dominującym gatunkiem jest sosna, stanowiąca 86 proc. drzewostanu. Ponadto notuje się tu jodły, olchy, brzozy, dęby, buki oraz świerk. Domieszkę gatunkową stanowią modrzewie, jesiony i osiki.

Na terenie lasów stwierdzono ogółem 800 gatunków roślin naczyniowych, z czego około 130 to gatunki chronione. Do rzadkich gatunków należą: pióropusznik strusi, narecznica grzebieniasta, czosnek niedźwiedzi, lilia złotogłów, groszek wschodniokarpacki, starzec Fuchsa, widłak cyprysowy, storczyki szerokolistne i plamiste. Na bagnach, torfowiskach i obrzeżach stawów rośnie wierzba borówkolistna i lapońska, brzoza niska, rosiczka okrągłolistna, długolistna i pośrednia, bagnica torfowa, ponikło jajowate. Z kolei na piaszczystych glebach występuje kozłek całolistny, czosnek siatkowaty. Notowano tu również unikatowe gatunki mszaków, grzybów i porostów, w tym chroniony gatunek porostu z rodzaju brodaczka oraz płucnicy islandzkiej.

Krajobraz leśny urozmaicony jest meandrującymi rzekami i strumieniami (w tym dopływy Bukowej – Rakowa, Branew, Czartosowa i Biała), śródleśnymi łąkami, wałami wydmowymi. W bezodpływowych obniżeniach oraz miejscach okresowego przepływu wód wytworzyły się bagna oraz rozległe torfowiska. Elementy te tworzą interesujący krajobraz, pełny piękna, bogactwa świata roślinnego i zwierzęcego. Z większych zwierząt występują tu jelenie, dziki, sarny, łosie, wilki, borsuki, bobry, wydry i lisy. Lasy są również ważną ostoją ptaków – stwierdzono około 170 gatunków. Obszar zamieszkują ptaki drapieżne: bielik, orlik krzykliwy i grubodzioby, kania czarna i ruda, błotniak stawowy i łąkowy. W okolicach stawów występują: bąk, czapla siwa, płaskonos, pogorzałka, rybitwa czarna i rzeczna.

Dla ochrony tych cennych przyrodniczo terenów i unikatowego krajobrazu utworzony został w 1984 roku Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, obejmujący przeważającą część całego kompleksu leśnego i liczący 39.150 ha. Rozciąga się między Zaklikowem a Frampolem, natomiast od południa jego granicę stanowi rzeka Bukowa. W Parku znajdziemy ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, 162 gatunki mszaków i około 230 gatunków porostów. Obok gatunków pospolitych jest wiele ginących, rzadko spotykanych i chronionych. Wyjątkowym walorem Parku są duże kompleksy stawów, zajmujących w sumie ponad 2.000 ha.

Najcenniejsze przyrodniczo tereny Parku chronione są rezerwatową formą ochrony. Wyznaczono tu pięć rezerwatów leśnych i jeden leśno – historyczny, o łącznej powierzchni 4.344 ha. Największym z nich jest zajmujący 2676,87 ha rezerwat „Lasy Janowskie”, w którym dominują bory sosnowe. Uroku dodaje meandrująca dolina Branwi oraz wznosząca się nad nią wydłużona zalesiona wydma zwana Porytowym Wzgórzem. Pozostałe rezerwaty to: „Imielty Ług” (torfowisko, 803 ha), „Szklarnia” (leśno-florystyczny, 278 ha), „Kacze Błota” (torfowisko, 168 ha), „Łęka” (leśny, 377 ha) oraz „Jastkowice” (z naturalnym starodrzewiem w wieku około 150 – 200 lat, 45 ha). Ustanowiono tu również około stu pomników przyrody – najczęściej są to pojedyncze okazy dębów szypułkowych lub lip drobnolistnych, przeważnie w rezerwacie Lasy Janowskie oraz w dolinie Branwi.

Nadrzędną funkcją Parku jest ochrona i zachowanie unikatowego charakteru krajobrazu i przyrody, ochrona najcenniejszych naturalnych kompleksów przyrodniczych oraz wartości kulturowych i historycznych tego obszaru. Celem działania jest także popularyzacja walorów przyrodniczych Lasów Janowskich, udostępnienie tych terenów w sposób przyjazny dla przyrody i krajobrazu.

Z Parkiem niemal w całości pokrywa się zasięg Leśnego Kompleksu Promocyjnego, jednego z 13 funkcjonujących na terenie kraju. Jego działanie jest próbą pogodzenia gospodarczego wykorzystania lasu z ochroną jego walorów przyrodniczych, ale równie ważną funkcją jest działalność edukacyjna, prowadzona w oparciu o Ośrodek Edukacji Ekologicznej. Poza ekspozycją przyrodniczą na jego terenie znajdują się trzy ścieżki przyrodniczo-edukacyjne. Corocznie Leśny Kompleks Promocyjny odwiedza i korzysta z infrastruktury edukacyjno-turystycznej około 5 tys. osób, głównie dzieci i młodzież. Część z nich to uczestnicy warsztatów przyrodniczych.

Osobliwością regionu jest ostoja konika biłgorajskiego (krzyżówka tarpana i konia użytkowego), znajdująca się w leśnej osadzie Szklarnia, kilka kilometrów od Janowa Lubelskiego. Konik biłgorajski, ze względu na swój łagodny charakter i niewielki wzrost, wykorzystywany jest do hipoterapii.

Charakterystyka obszarów Natura 2000

Obszar Specjalnej Ochrony Lasy Janowskie
Kod obszaru: PLB060005
Powierzchnia: 60,2 tys. ha

Ostoja znajduje się w północno-zachodniej części Puszczy Solskiej, na terenie gmin: Zaklików, Biłgoraj, Gościeradów, Annopol, Potok Wielki, Modliborzyce, Janów Lubelski, Dzwola, Frampol, Radomyśl, Pysznica. Obszar jest w 80 proc. pokryty lasami, które tworzą tu zwarty kompleks. Teren jest płaski, poprzecinany dość bogatą siecią rzeczna (są to obszary źródliskowe Białej, Branwi, Czartosowej, Rakowej, Bukowej i Sanny) oraz licznymi kanałami i rowami. Miejscami występują tu również wydmy, porośnięte borami sosnowymi i mieszanymi, a w bezodpływowych zagłębieniach terenu wytworzyły się torfowiska wysokie i przejściowe. Znaczna cześć torfowisk zmieniona została w stawy rybne, których na terenie obszaru znajduje się ok. 150.

Jest to ostoja ptasia o randze europejskiej. Stwierdzono tu występowanie przynajmniej 29 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, wśród nich 8 znalazło się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Jest jedna z najważniejszych w kraju ostoi głuszca. Ponadto w okresie lęgowym występuje tu ponad 1 proc. krajowej populacji bielika, bociana czarnego, głuszca i lelka. Duże zagęszczenia osiągają tu również: kania czarna, trzmielojad, orlik krzykliwy i sóweczka.

Obszar w połowie pokryty jest siedliskami wilgotnymi, a większość lasów zachowała charakter puszczański. Stąd stanowią one ostoję gatunków typowo puszczańskich jak wilk i niektóre gatunki kuraków leśnych (głuszec, jarzabek). Wśród innych ważnych gatunków w ostoi wymienić należy jeden gatunek ptaka migrującego, znajdujący się w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, a także po jednym gatunku płaza i rośliny naczyniowej z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto w ostoi odnotowano wiele rzadkich gatunków roślin.

Specjalny Obszar Ochrony Uroczyska Lasów Janowskich
Kod obszaru: PLH060031
Powierzchnia: 4343,1 ha

Obejmuje on trzy najcenniejsze przyrodniczo fragmenty rozległego kompleksu leśno – torfowiskowo – stawowego. Są to: „Imielty Ług”, „Nad Branwia” oraz „Bagno Rakowskie”.
wschodzie. Płaty te położone są w granicach Parku Krajobrazowego i obejmują rezerwaty: Imielty Ług, Szklarnia, Lasy Janowskie oraz projektowany rezerwat Bagno Rakowskie. Jest to równocześnie ostoja ptasia o randze europejskiej.

Płat „Imielty Ług” to rozległe zagłębienie terenu, wypełnione wodą i torfami o miąższości do 6 m, otoczone borami bagiennymi i wydmami piaszczystymi. Obiekt charakteryzuje się mozaiką silnie zróżnicowanych siedlisk – wyróżniono tu 45 zespołów roślinnych.

Płat „Nad Branwią” stanowi centralną cześć całego kompleksu Lasów Janowskich. Oś tego płatu stanowi dolina rzeki Branew, z interesującymi biocenozami wodnymi, olsami i wilgotnymi łąkami. Na równinie urozmaiconej wydmami dominują bory świeże i bory mieszane świeże. W obniżeniach terenu występują cenne bory bagienne i płaty mszarne. W północnej części występuje także wyżynny jodłowy bór mieszany. Ważnym elementem jest również śródleśny zespół stawów – bogata ostoja płazów, gadów, ptaków, ssaków i roślin naczyniowych.
Płat „Bagno Rakowskie” to wydłużone obniżenie terenu, położone u stóp strefy krawędziowej Roztocza, na jej przejściu w Kotlinę Sandomierską. Wypełnione jest pokładami torfu i otoczone piaszczystymi wzniesieniami.

Walory kulturowe

Nie tylko przyroda stanowi o atrakcyjności Lasów Janowskich. W tutejszy pejzaż wpisane są ślady przeszłości w postaci zabytków architektury drewnianej, obiektów sakralnych, zespołów urbanistycznych i miejsc pamięci narodowej. Świadczą one o bogatej, historii i tradycjach kultury tego regionu.

Rolę głównego ośrodka odgrywa Janów Lubelski. Miasto liczące kilkanaście tysięcy mieszkańców, sięga początkami połowy XVII wieku. W przeszłości było jednym z ważniejszych miast Ordynacji Zamojskiej, a sama nazwa wiąże się z osobą sławnego przedstawiciela tego rodu – hetmana Jana Zamoyskiego. Było też od stuleci celem pielgrzymek, ośrodkiem rzemiosła i handlu. Godny uwagi jest regularny plan miasta, z centralnie usytuowanym Starym Rynkiem. Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej mieści się w dawnym zespole klasztornym dominikanów, w którym obiektami zabytkowymi są: Kaplica Zjawienia oraz kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, perła barokowej architektury. W centrum miasta znajdują się też słynne Stoki Janowskie – unikatowe naturalne źródlisko.

Inne cenniejsze obiekty to budynki poordynackie i administracyjne w części zwanej Nowym Miastem. Na uwagę zasługuje też Wystawa Przyrodnicza w siedzibie nadleśnictwa która ukazuje przeszłość i dzień dzisiejszy miasta i otaczających leśnych obszarów. Tu także ekspozycja dawnego taboru kolejki leśnej.

W okolicach Lasów Janowskich warto zobaczyć:

Porytowe Wzgórze – zalesioną wydmę wznosząca się nad doliną Branwi, w rezerwacie Lasy Janowskie. Jest nie tylko miejscem atrakcyjnym przyrodniczo ale również historycznie. Znajdują się tu ślady największej partyzanckiej bitwy II wojny światowej, rozegranej w wyniku wielkiej akcji pacyfikacyjnej w czerwcu 1944 roku. Obok cmentarza partyzanckiego wznosi się pomnik ku czci poległych, dłuta Bronisława Chromego. Przedstawia on grupę biegnących partyzantów, pomiędzy którymi wybucha granat.

We wszystkich praktycznie miejscowościach Lasów Janowskich znajdują się pomniki i tablice pamiątkowe w miejscach zbiorowych egzekucji i pacyfikacji.

Łążek Garncarski – ośrodek znany od niemal 200 lat z wyrobów ceramicznych i garncarstwa.
Ceramika łążkowska zaliczana jest do najpiękniejszych w kraju, odznacza się formą, bogatym zdobnictwem i wspaniałymi barwami. Ekspozycje ceramicznych kafli i naczyń można podziwiać na miejscu oraz. w Muzeum Regionalnym w Janowie Lubelskim.

Uroczysko leśne Kruczek – miejsce o szczególnym klimacie, wiąże się z historycznymi wydarzeniami. Kapliczka z figurą św. Antoniego.

Oferta turystyczna

Wybierając się do Lasów Janowskich najlepiej jest dojechać do Janowa Lubelskiego:

• Samochodem: z Lublina przez Kraśnik; z Rzeszowa przez Nisko i Łężek Ordynacki; z Kielc droga prowadzi przez Opatów, Annopol, a z Warszawy przez Lublin, Kraśnik, bądź Kozienice, Ożarów, Annopol.
• Dojazd autobusem: Janów Lubelski ma bezpośrednie połączenie autobusowe z Warszawą, Łodzią, Krakowem, Lublinem, Białymstokiem i Rzeszowem.

Przeważającą formą turystyki na tym obszarze były wycieczki szkolne. Dopiero w ostatnich latach w większym stopniu wykorzystywane są bogate walory turystyczne, a sam teren Lasów Janowskich staje się miejscem wypoczynku i uprawiania niektórych form turystyki aktywnej. W szczególności odpowiednie dla siebie oferty znajdą tu amatorzy turystyki rowerowej, konnej, wędkowania oraz pasjonaci kultury ludowej.

Dobrze przygotowany do świadczenia dla nich usług turystycznych jest Ośrodek Edukacji Ekologicznej działający w siedzibie nadleśnictwa. Prowadzi działalność całoroczną, przyjmuje gości indywidualnych oraz grupy turystyczne, w tym szkolne wycieczki dydaktyczne, proponuje im różne programy (szkoły podstawowe, gimnazja, licea).

Ośrodek ma też dobre warunki organizowania konferencji, szkoleń, seminariów i spotkań. Posiada 100 miejsc noclegowych w pokojach dwu- i trzyosobowych o średnim lub podwyższonym standardzie oraz w apartamentach i studiach. Część konferencyjno-edukacyjna składa się z dobrze wyposażonych sal: konferencyjnej, dydaktycznej, wykładowej oraz pracowni komputerowej. Ośrodek zapewnia pełne wyżywienie.

Od Ośrodka Edukacji Ekologicznej wytyczono przez lasy ścieżkę przyrodniczą „Rezerwat Szklarnia” oraz trasę rowerową z Janowa Lubelskiego do Szklarni, która prowadzi prawie na całej długości przez las.
Amatorom dłuższych wypraw rowerowych można polecić trasę: Zaklików – Bania – Gwizdów – Łążek Garncarski – Łążek Przymiarki – Szklarnia – Porytowe Wzgórze – Janów Lubelski – Uroczysko Kruczek – Łążek Ordynacki – Jastkowice Lipowiec – Goliszowiec – Lipa – Zaklików. Jest to pętla po zwartym kompleksie leśnym – w zależności od wybranego wariantu i kondycji może być dobrą propozycją jednodniowej lub weekendowej wycieczki. Długość wariantu podstawowego wynosi 95 km.

Usługi noclegowe i gastronomiczne dla turystów odwiedzających Janów Lubelski i Lasy Lubelskie zapewniają następujące obiekty:

• Kwatera Myśliwska przy leśniczówce Cegielnia posiada dwa pokoje dwuosobowe oraz salonik z kominkiem (wyżywienie we własnym zakresie)
• Hotel Myśliwski – ul. Zamoyskiego 88; miejsc 64
• Hotel Królewski – ul. Turystyczna 1; miejsc 20
• Hotel Duo – ul. Turystyczna 10 A; miejsc 113
• Ośrodek Wypoczynkowy Almatur – ul. Turystyczna 10 E; miejsc 48
• Ośrodek Wypoczynkowy Emes – ul. Turystyczna 10 M; miejsc 55

Znaczną rolę w aktywizacji turystycznej obszaru Lasów Janowskich i wzbogacaniu oferty dla turystów odgrywa Lokalna Grupa Działania „Leśny Krąg”, obejmująca swoim zasięgiem siedem gmin powiatu janowskiego. Podejmuje ona szereg inicjatyw służących społecznościom lokalnym, uczestniczy w organizacji imprez promujących lokalne produkty i tradycje (jak: „Gryczaki” w Opolu Lubelskim, „Dzień Karpia Królewskiego” w Potoku Wielkim, „Maliniaki” w Godziszowie, Ogólnopolskie Spotkania Garncarskie w Łążku Garncarskim, „Jarmark Janowski”).

Mając między innymi na uwadze potrzebę różnicowania oferty turystycznej oraz rozbudowy niezbędnej infrastruktury LGD „Leśny Krąg” opracowała Lokalną Strategię Rozwoju na lata 2009-15, która została przyjęta w styczniu 2009. Do głównych jej celów zaliczono:

• rozwój turystyki w oparciu o bogactwo lokalnych zasobów krainy Leśnego Kręgu,
• różnicowanie działalności gospodarczej obszaru w oparciu o lokalne potrzeby i posiadane zasoby,
• rozwijanie aktywności społecznej oraz poprawa jakości życia mieszkańców, z wykorzystaniem walorów krainy Leśnego Kręgu.

W szczególności pierwszy z tych celów będzie realizowany przez następujące działania:

• rozbudowa infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej,
• promocja produktów, usług i walorów turystycznych regionu,
• wykorzystanie lokalnych zasobów do rozwoju turystyki.

Planowane w tym zakresie przedsięwzięcia to budowa i zagospodarowanie szlaku turystycznego Leśnego Kręgu oraz wdrażanie małych projektów (oznakowanie szlaków, tras i dojść do atrakcji turystycznych; tworzenie małej architektury turystycznej – zadaszenia, kosze, ławy; oznakowanie cennych walorów przyrodniczych oraz miejsc dziedzictwa kulturowego). Wdrożenie strategii będzie miało wpływ na poprawę infrastruktury turystycznej na obszarze Lasów Janowskich oraz zapewni lepszą dostępność rozwijanych tu usług turystycznych.

Promocja obszaru

Po utworzeniu w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Janowskie, podjęte zostały takie działania, jak: promowanie przyjaznej środowisku gospodarki leśnej oraz edukacja przyrodniczo-leśna. Dopiero w okresie ostatnich kilku lat obszar ten doczekał się aktywniejszych przedsięwzięć promujących jego walory i ofertę turystyczną. Działania takie podejmowane są przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Lublinie, która zleciła wykonanie folderów i broszur dotyczących poszczególnych nadleśnictw. Dystrybucja tych wydawnictw prowadzona jest na własnych stoiskach podczas targów turystycznych (np. targi „Moje Pasje – Ekopolis 2009” w Lublinie) lub na stoiskach regionu lubelskiego.

Podobną aktywność promocyjną wykazuje Urząd Miejski w Janowie Lubelskim (wydawnictwa, stoiska targowe, imprezy plenerowe). Wreszcie trzeba odnotować rosnące zaangażowanie promocyjne ze strony LGD „Leśny Krąg” (popularyzacja realizowanych programów, udział w targach „Agrotravel 2009” w Kielcach). Ta różnokierunkowa aktywność upowszechnia wiedzę na temat walorów przyrodniczych Lasów Janowskich oraz ich oferty turystycznej.

Wartość tych zasobów został niedawno doceniona w ramach pierwszej polskiej edycji międzynarodowego konkursu EDEN (na najlepszą europejską destynację turystyczną). Zgłoszony obszar pod nazwą „Janów Lubelski – dodaje sił” znalazł się w gronie kilku najwyżej ocenionych destynacji.