II.1 Pojęcie partycypacji społecznej

II.2 Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie jako forma partycypacji społecznej

II.2.1. Podstawy prawne dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie

II.2.2. Kto może żądać udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie?

II.2.3. Co obejmują informacje o środowisku?

II.2.4 Kto jest zobowiązany do udzielania informacji o środowisku i jego ochronie?

II.2.5. Jak uzyskać informacje o środowisku?

II.2.5.1. Tryb uzyskiwania informacji o środowisku

II.2.5.2. Zawartość publicznie dostępnego wykazu

II.2.5.3. Terminy udostępnienia informacji o środowisku

II.2.5.4. Forma udostępnienia informacji o środowisku

II.2.5.5. Odmowa udostępnienia informacji o środowisku

II.2.5.6. Koszty udostępniania informacji o środowisku

II.2.5.7 Schematy postępowania w sprawie udostępniania informacji o środowisku

II.3 Podstawy prawne udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska

II.3.1 Wstęp

II.3.2. Partycypacja w postępowaniu administracyjnym

II.3.3. Partycypacja w postępowaniu uchwałodawczym

II.4 Udział społeczeństwa w ocenie oddziaływania na środowisko

II.4.1. Czym jest system ocen oddziaływania na środowisko?

II.4.2. Partycypacja społeczna w procedurze oceny oddziaływania na środowisko dokumentów strategicznych

II.4.3. Partycypacja społeczna w procedurze oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko

II.5 Udział społeczeństwa w odniesieniu do sieci Natura 2000 – wnioski z przeprowadzonych konsultacji

 

II.1. Pojęcie partycypacji społecznej

Partycypacja społeczna, czyli aktywny udział obywateli w decydowaniu o istotnych sprawach dotyczących społeczności, których są członkami, jest podstawą społeczeństwa obywatelskiego. Partycypacja może dotyczyć niewielkich grup społecznych, wspólnot i społeczności lokalnych, jak też większych zbiorowości, na poziomie regionów czy całego kraju, albo grup społecznych związanych z wybranymi sektorami gospodarki czy dziedzinami życia społecznego. Partycypacja społeczna związana z szeroko rozumianymi sprawami ochrony środowiska to zarówno aktywność pojedynczych obywateli, jak i różnego typu organizacji pozarządowych – przede wszystkim w zakresie dostępu do informacji o środowisku oraz w zakresie udziału społecznego w różnych procedurach prawnych mających znaczenie dla ochrony środowiska.

Partycypacja społeczna to proces, w trakcie którego przedstawiciele społeczeństwa uzyskują wpływ na decyzje władz publicznych mające bezpośredni lub pośredni wpływ na ich własne interesy.

Prawo partycypacji oznacza zatem stworzenie prawnej możliwości uczestnictwa w postępowaniu administracyjnym lub uchwałodawczym osobie, która nie musi wykazać przy tym swojego interesu prawnego bądź faktycznego i ma prawo składania uwag i wniosków^[1]. Partycypacja społeczna ma zatem prowadzić do tego, by zainteresowane problemem instytucje i osoby miały możliwość wpływania na podejmowane decyzje.

Partycypacja społeczna w ochronie środowiska zakłada uczestnictwo ludzi (mieszkańców i użytkowników) w projektowaniu i podejmowaniu rozstrzygnięć mających wpływ na funkcjonowanie tej społeczności pod względem: społecznym, ekonomicznym, gospodarczym, kulturowym, zdrowotnym i środowiskowym.

Pojęcie partycypacji społecznej obejmuje, oprócz udziału zainteresowanej społeczności w postępowaniu, także inne działania, jak konsultacje społeczne, referenda lokalne, a także dostęp do informacji publicznej, w tym informacji o środowisku^[2].

Zakres podmiotów uprawnionych do aktywnego udziału w procedurach z udziałem społecznym obejmuje kilka grup podmiotów:

• Po pierwsze – „każdego” – czyli każdą osobę fizyczną, prawną, jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, bez względu na takie cechy jak miejsce zamieszkania i zameldowania, obywatelstwo a nawet wiek. W sytuacjach gdy „każdy” ma prawo udziału, organy prowadzące sprawy nie mogą domagać się wykazania przez niego interesu prawnego ani faktycznego w związku z udziałem w postępowaniu (a wiec pytać o powód wzięcia udziału w postępowaniu). Jednocześnie jednak prawa „każdego” są ograniczone do możliwości składania uwag i wniosków w postępowaniu prowadzonym z udziałem społecznym i nie obejmują możliwości składania np. odwołania od decyzji.
• Druga grupa obejmuje strony postępowania (dotyczy to postępowania administracyjnego), czyli podmioty (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej), które mają interes prawny w toczącym się postępowaniu. Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony środowiska (organizacje ekologiczne) uznaje się za posiadające interes w tym zakresie.
• Poza tym używa się także pojęcia „uczestników postępowania”, do których zalicza się także organy administracji przeprowadzające procedurę oraz organy uzgadniające/opiniujące projekty, a także ekspertów przygotowujących dokumentacje^[3].

 

Partycypacja społeczna w postępowaniach stanowi jeden z podstawowych elementów tworzenia i funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ realizacja dokumentów strategicznych oraz planowanych przedsięwzięć ma określony – pozytywny lub negatywny – wpływ zarówno na stan środowiska, jak i na status obszarów, które obejmuje, czy których dotyczy, a także na życie mieszkańców, przeznaczenie terenów, możliwości inwestycyjne, rozwój społeczno-gospodarczy itp., a w skrajnych przypadkach może nawet doprowadzić do degradacji regionów, upadku miast czy masowej migracji^[4]. Dlatego konieczne jest poznawanie stanowiska mieszkańców w poszczególnych sprawach, a także, by uniknąć późniejszych konfliktów, uzyskanie ich akceptacji dla proponowanych rozwiązań. Konflikty te w dużej mierze mogą wynikać z:

• braku lub niewystarczającej informacji,
• sprzeczności interesów (lub postrzegania ich jako sprzeczne),
• różnic wartości, lub niewłaściwych relacji między stronami konfliktu^[5].

 

Podsumowując przyczyny, dla których uspołecznianie procedur jest tak istotne, należy podkreślić także, że formy działań społecznych, w których ogniskują się konflikty, mogą przybrać dwojaki charakter – syndrom NIMBY^[6] lub LULU^[7]. Poza formami dopuszczalnymi przez prawo (składanie uwag i wniosków, udział w rozprawie administracyjnej itp.), takie działania owocować mogą także formami nieposłuszeństwa obywatelskiego, czy wręcz aktami ekoterroru^[8]. Dlatego ocenia się współcześnie, że należycie przeprowadzone uspołecznianie procesów decyzyjnych sprzyja nie tylko kanalizowaniu potencjalnych konfliktów, ale także – a może przede wszystkim – służy wzmocnieniu poczucia podmiotowości społeczności lokalnej i poprawia jej relacje z administracją publiczną. Uspołecznienie umożliwia także skuteczniejszą realizację postanowień aktów, które są konsultowane, a także zwiększa świadomość ekologiczną społeczeństwa, ponieważ proces konsultacji społecznych nie służy wyłącznie osiągnięciu konsensusu, ale jest jednocześnie procesem informacyjnym. I choć podkreśla się, że partycypacja przedłuża procedury prawne i może być kosztowna, należy zaznaczyć, że jest ona jednocześnie najskuteczniejszym sposobem kanalizacji potencjalnych konfliktów i osiągania konsensusu, a więc w ostatecznym rozrachunku redukuje koszty wdrażania podejmowanych decyzji oraz buduje społeczeństwo obywatelskie^[9]. Tym samym więc należy uznać, że zapewnienie udziału społeczeństwa w postępowaniu nie jest celem samym w sobie. Celem nadrzędnym jest po pierwsze, przyjęcie jak najlepszego rozstrzygnięcia, a pod drugie, wspólne ustalenie treści tego rozstrzygnięcia tak, aby społeczność lokalna widziała sens i potrzebę jego wprowadzenia. Stąd mówi się o efektywnych konsultacjach.

 

Źródło: opracowanie własne

do góry

 

II.2. Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie jako forma partycypacji społecznej

Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie stanowi podstawę rzeczywistego aktywnego udziału obywateli w procesach decyzyjnych mających znaczenie dla ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

do góry

II.2.1. Podstawy prawne dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie

Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie ma oparcie w wielu aktach prawnych:

§   Konstytucji R.P. (art. 74 ust. 3): Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

§   Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko^[12] (Art. 4 i 8.) – dalej zwaną ustawą o udostępnianiu: Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą.

Organy administracji są obowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone.

• Ustawie o dostępie do informacji publicznej z 2001 r.^[13]:
  Art. 2. 1. Każdemu przysługuje, z zastrzeżeniem art. 5, prawo dostępu do informacji publicznej, zwane dalej „prawem do informacji publicznej”.
  2. Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
  Art. 3. 1. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:
  1)   uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego     ,
  2)   wglądu do dokumentów urzędowych,
  3)   dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
  2. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych.
• Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 22 września 2010 r. w sprawie wzoru oraz zawartości i układu publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie^[14]:

§ 1 Wzór publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie, zwanego dalej „wykazem”, określa załącznik do rozporządzenia.

§ 2. Wykaz składa się z kart informacyjnych zawierających dane umożliwiające wyszukiwanie i udostępnianie dokumentów, o których mowa w § 1.

§ 3. Układ wykazu jest zgodny z układem zamieszczonych w nim kart informacyjnych

Wykaz, o którym mowa w rozporządzeniu, to wykaz elektroniczny, który służy gromadzeniu i udostępnianiu każdemu informacji o środowisku i jego ochronie, znajdujących się w posiadaniu organów administracji (wyszukiwarka informacji jest dostępna na stronie: http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/informacje_o_srodowisku/udostepnianieinformacji/). Układ tego wykazu umożliwia wyszukiwanie informacji przez wpisanie dowolnego wyrazu lub ciągu wyrazów znajdujących się w wykazie kart informacyjnych, a także według określonych w rozporządzeniu kryteriów. Wzór karty informacyjnej zamieszczono w Module informacyjnym „Podręcznik obywatela”[cz. I].

do góry

II.2.2. Kto może żądać udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie?

Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą^[15].

Sformułowanie „każdy” oznacza, że zobowiązane podmioty (organy administracji i organy ochrony środowiska) winny udzielać informacji zarówno organizacjom społecznym, nieformalnym grupom obywateli, jak i poszczególnym indywidualnym osobom, bez konieczności wykazywania, że w danej sprawie istnieje po ich stronie interes prawny, aby dane informacje uzyskać. Trzeba jednak złożyć wniosek w tej sprawie [Wzór takiego wniosku (II-1) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”].

do góry

II.2.3. Co obejmują informacje o środowisku?

W ramach udostępniania informacji o środowisku udostępniane są następujące dokumenty i informacje:

Udostępnieniu podlegają informacje dotyczące:1) stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami;  2) emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń, które wpływają lub mogą wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1; 3) środków, takich jak: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska, a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1, oraz na emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, jak również środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów; 4) raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska; 5) analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań, o których mowa w pkt 3; 6) stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych – w zakresie, w jakim oddziałują na nie lub mogą oddziaływać: a) stany elementów środowiska, o których mowa w pkt 1, lub b) przez elementy środowiska, o których mowa w pkt 1 – emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, oraz środki, o których mowa w pkt 3.

Jest to katalog ogólny, będący w gruncie rzeczy ogólną definicją „informacji o środowisku”. We wskazaniu, co konkretnie można rozumieć przez tę definicję, pomocny jest katalog informacji podlegających upublicznieniu w wykazie (art. 21 ustawy o udostępnianiu), a także w postaci elektronicznych baz danych (art. 24 ustawy o udostępnianiu).

do góry

II.2.4. Kto jest zobowiązany do udzielania informacji o środowisku i jego ochronie?

Organy administracji są obowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujące się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone.

• Informacja przeznaczona dla organu – to informacja, którą w imieniu organu administracji dysponują osoby trzecie, w tym też informacja, której organ ten ma prawo żądać od osób trzecich.
• Informacja znajdująca się w posiadaniu organu administracji – to informacja znajdująca się w posiadaniu organu administracji, wytworzona przez ten organ lub otrzymana przez organ od osoby trzeciej.

do góry

2.2.5. Jak uzyskać informacje o środowisku?

2.2.5.1. Tryb uzyskiwania informacji o środowisku

W ustawie o udostępnianiu przyjętej w 2008 r. wykorzystano szerzej, niż to było poprzednio, technologie teleinformatyczne do pozyskiwania danych o środowisku i jego ochronie – dotychczasowe bazy danych, różnego rodzaju rejestry, a przede wszystkim same wykazy informacji o środowisku. Są one prowadzone w formie elektronicznej i upubliczniane przez zobowiązane do tego organy administracji za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej prowadzonego przez każdy organ administracji na swojej oficjalnej stronie internetowej. Wejście na stronę BIP urzędu następuje poprzez kliknięcie ikony BIP:

Pamiętać należy jednak, że prowadzony w formie elektronicznej wykaz zawiera dane o dokumentach a więc nie odnajdziemy w nim treści tych dokumentów, a tylko informacje o tym, gdzie są one dostępne (w jakim urzędzie, w jakich godzinach itp.). Stąd w większości przypadków konieczne jest złożenie wniosku o udostępnienie informacji o środowisku [wzór takiego wniosku można znaleźć w części I Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela” na tym portalu]. Poniższy schemat pokazuje ścieżkę dojścia do poszukiwanych informacji. (zawartość wykazu została omówiona poniżej w podrozdziale II.2.5.2.) W zależności od tego czy informacja wymaga czasochłonnego wyszukiwania, czy nie, oraz czy nie zachodzi sytuacja nadzwyczajna, to tryb postępowania jest inny.

 

Schemat 1. Ścieżka dojścia do poszukiwanych informacji – tryb wnioskowy

do góry

II.2.5.2. Zawartość publicznie dostępnego wykazu

Publicznie dostępny wykaz informacji o środowisku składa się z:

1) kart informacyjnych zawierających dane umożliwiające wyszukiwanie i udostępnianie dokumentów;

2) spisu ww. kart informacyjnych.

Wykaz ten służy gromadzeniu i udostępnianiu każdemu informacji o środowisku i jego ochronie, znajdujących się w posiadaniu organów administracji.

Dla każdego dokumentu, o którym dane zamieszczane są w wykazie obowiązkowo, prowadzona jest karta informacyjna. Wzór karty określony został w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 września 2010 r. w sprawie wzoru oraz zawartości i układu publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie [wzór zamieszczono w części I Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”]. Informacji o środowisku wytworzonych przed 16 listopada 2010 r. poszukuje się wg poprzednich zasad [wzory odpowiednich formularzy zamieszczono również w części I Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”].

Oprócz przygotowania kart informacyjnych organ administracji obowiązany jest do prowadzenia spisu tych kart (wykazu) zawierającego numer kolejny karty, nazwę i zakres przedmiotowy dokumentu oraz dane podmiotu, którego dokument dotyczy. Jak już wspomniano wyżej, wykaz jest prowadzony w wersji elektronicznej.

Uzupełnienie wykazu stanowią upubliczniane w BIP różnego rodzaju dokumenty (już w całości a nie tylko jako karta informacyjna), np. Polityka ekologiczna państwa, plany gospodarki odpadami, a także rozmaite bazy danych i rejestry prowadzone przez organy administracji na podstawie innych ustaw. Np. prowadzona przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska baza danych o ocenach oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, czy Krajowy Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń prowadzony przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. (szczegółowy katalog upublicznionych dokumentów podany jest w art. 25 ustawy o udostępnianiu).

W przypadku gdy pełna informacja (np. pełna treść dokumentu) jest umieszczona w BIP można wykorzystać dokument bezpośrednio w wersji elektronicznej, nie ma wtedy potrzeby przeprowadzania sformalizowanej procedury wnioskowej.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 listopada 2010 r. w sprawie sposobu i częstotliwości aktualizacji informacji o środowisku^[16] określa sposób udostępniania, minimalny zakres i formę udostępnianych informacji, a także częstotliwość aktualizacji informacji umieszczonych w wyżej omówionych rejestrach i bazach danych. Zgodnie z nim informacje powyższe udostępnia się w postaci elektronicznej, w szczególności w postaci baz danych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Informacje te co do zasady udostępnia się w formie:

1) przetworzonych wyników pomiarów;

2) rocznych ocen jakości albo klasyfikacji sporządzonych za rok poprzedni;

3) wieloletnich ocen jakości albo klasyfikacji opisujących kierunki i dynamikę zmian;

4) komentarzy, w tym metod zastosowanych przy wykonywaniu badań i pomiarów oraz ocen jakości lub klasyfikacji;

5) elektronicznych kopii dokumentów.

Informacje te są aktualizowane z częstotliwością raz w miesiącu.

do góry

II.2.5.3. Terminy udostępnienia informacji o środowisku

Zgodnie z przepisami ustawy o udostępnianiu, udostępnianie informacji następuje:

• bez zbędnej zwłoki, ale
• nie później niż w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku,
• w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku, jeżeli sprawa jest szczególnie skomplikowana,
• w dniu złożenia wniosku o udostępnienie informacji w przypadku dokumentów, o których dane zamieszczane są w publicznie dostępnych wykazach lub gdy chodzi o informacje związane z zapobieganiem lub minimalizacją szkód wywołanych przez klęskę żywiołową, katastrofę naturalną czy awarię techniczną.

UWAGA: W przypadku odmowy udostępnienia informacji, stosuje się te same terminy.

do góry

II.2.5.4. Forma udostępnienia informacji o środowisku

Można wnioskować o udostępnienie informacji o środowisku w formie: ustnej, pisemnej, wizualnej, dźwiękowej, elektronicznej lub innej formie. Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie następuje w sposób i w formie określonych we wniosku, chyba że środki techniczne, którymi dysponuje organ administracji, nie umożliwiają udostępnienia informacji w sposób i w formie określonych we wniosku [Wzór (II-1) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”]. W takim przypadku organ administracji powiadamia pisemnie wnioskodawcę (w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku) o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazuje, w jaki sposób lub w jakiej formie informacja może być udostępniona.

UWAGA: Jeżeli w terminie 14 dni od dnia otrzymania powiadomienia wnioskodawca nie złoży wniosku w sposób lub w formie wskazanych w powiadomieniu, organ administracji wydaje decyzję o odmowie udostępnienia informacji w sposób lub w formie określonych we wniosku.

do góry

II.2.5.5. Odmowa udostępnienia informacji o środowisku

Prawo reguluje także sytuacje, kiedy organ administracji może, a kiedy musi odmówić udzielenia informacji o środowisku. W każdym przypadku organ administracji udostępnia pozostałą część informacji wskazując, które części informacji i z jakich powodów zostały wyłączone z udostępniania.

Odmowa udostępnienia informacji o środowisku zachodzi gdy wystąpią następujące przesłanki:

A) przesłanki obligatoryjnej odmowy – w przypadku wystąpienia każdej z nich organ administracji MUSI odmówić udzielenia informacji o środowisku;

B) przesłanki fakultatywnej odmowy – w przypadku wystąpienia każdej z nich organ administracji MOŻE ale NIE MUSI odmówić udzielenia informacji o środowisku.

Ad A)

Organ administracji (zgodnie z art. 16 ustawy o udostępnianiu) musi odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie, jeżeli informacje dotyczą:

1) danych jednostkowych uzyskiwanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej chronionych tajemnicą statystyczną,

2) spraw objętych toczącym się postępowaniem sądowym, dyscyplinarnym lub karnym, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postępowania;

3) spraw będących przedmiotem praw autorskich, lub patentowych, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby naruszyć te prawa;

4) danych osobowych, dotyczących osób trzecich, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby naruszać przepisy o ochronie danych osobowych (osoby trzecie są to osoby nie zobowiązane prawnie do dostarczania informacji, które złożyły je dobrowolnie);

5) dokumentów lub danych dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli osoby te, nie mając obowiązku ich dostarczenia i nie mogąc być takim obowiązkiem obciążone, dostarczyły je dobrowolnie i złożyły zastrzeżenie o ich nieudostępnianiu;

6) dokumentów lub danych, których udostępnienie mogłoby spowodować zagrożenie dla środowiska (np. informacja o miejscu gniazdowania chronionego gatunku) lub bezpieczeństwa ekologicznego kraju (np. szczegółowe informacje nt. systemów ochrony przed awarią w zakładzie);

7) informacji o wartości handlowej, w tym danych technologicznych, dostarczonych przez osoby trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa, jeżeli udostępnienie tych informacji mogłoby pogorszyć konkurencyjną pozycję tych osób (prawnych i fizycznych) i złożyły one uzasadniony wniosek o wyłączenie tych informacji z udostępniania;

8.) przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, realizowanych na terenach zamkniętych (np. poligonów wojskowych), co do których nie prowadzi się postępowania z udziałem społeczeństwa;

9) obronności i bezpieczeństwa państwa (szczegółowe informacje dotyczące np. ujęć wody i sieci wodnokanalizacyjnej);

10) bezpieczeństwa publicznego.

ALE, przepisów w sprawie odmowy (pkt 1 i 4-8.) nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy:

1) ilości i rodzajów pyłów lub gazów wprowadzanych do powietrza oraz miejsca ich wprowadzania;

2) stanu, składu i ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi oraz miejsca ich wprowadzania;

3) rodzaju i ilości wytwarzanych odpadów oraz miejsca ich wytwarzania;

4) poziomu emitowanego hałasu;

5) poziomu emitowanych pól elektromagnetycznych.

Ad B)

Organ administracji (zgodnie z art. 17 ustawy o udostępnianiu) może odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie, jeżeli:

1) wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie opracowywania;

2) wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się (np. okólniki, wytyczne, polecenia służbowe);

3) wniosek jest w sposób oczywisty niemożliwy do zrealizowania;

4) wniosek jest sformułowany w sposób zbyt ogólny.

ALE, w ww. przypadkach:

1. Organ administracji, odmawiając udostępnienia informacji pkt 1, podaje nazwę organu odpowiedzialnego za opracowanie danego dokumentu lub danych oraz informuje o przewidywanym terminie ich opracowania.

2. Organ administracji, który nie posiada informacji której dotyczy wniosek niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku:

1) przekazuje wniosek organowi administracji, w którego posiadaniu znajduje się żądana informacja, i powiadamia o tym wnioskodawcę;

2) zwraca wniosek wnioskodawcy, jeżeli nie można ustalić organu właściwego.

3. Organ administracji niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku, który jest sformułowany w sposób zbyt ogólny, wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku, udzielając stosownych wyjaśnień, w szczególności informuje o możliwości skorzystania z publicznie dostępnych wykazów.

ALE prośba o uzupełnienie wniosku nie wyłącza możliwości odmowy udostępnienia informacji (na podstawie art. 17 pkt 4 ustawy o udostępnianiu).

Jeśli zaistnieje jedna z ww. przesłanek, odmowa udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie następuje w drodze decyzji, na którą wnioskodawcy przysługuje odwołanie do organu II instancji [Wzór (II-8) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”] a od niego skarga do sądu administracyjnego [Wzór (II-12) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”]. Zaletą nowych procedur w tej sprawie jest skrócenie czasu na przekazanie skargi (do 15 dni) oraz czasu na rozpatrzenie skargi – do 30 dni.

do góry

II.2.5.6. Koszty udostępniania informacji o środowisku

Część informacji o środowisku można uzyskać bezpłatnie, za inne trzeba jednak zapłacić:

§   wyszukiwanie i przeglądanie w siedzibie organu administracji dokumentów wyszczególnionych w publicznie dostępnym wykazie jest bezpłatne;

§   za wyszukiwanie informacji, przekształcanie informacji w formę wskazaną we wniosku, sporządzanie kopii dokumentów lub danych oraz ich przesłanie organ administracji pobiera opłaty w wysokości odzwierciedlającej związane z tym uzasadnione koszty, a stawki określone zostały w rozporządzeniu (omówionym poniżej);

§   jeżeli wniosek został złożony przez organ administracji opłat nie pobiera się.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie opłat za udostępnianie informacji o środowisku^[17] reguluje szczegółowe stawki opłat, współczynniki różnicujące wysokość opłat, sposób naliczania opłat, oraz terminy i sposób uiszczania opłat za wyszukiwanie, przekształcanie informacji, sporządzanie kopii dokumentów lub danych oraz ich przesłanie.

Poniżej przedstawiono aktualnie obowiązujące stawki opłat:

• Opłata za wyszukiwanie informacji wynosi 5 zł, jeżeli wymaga wyszukania do dziesięciu dokumentów. Jeżeli informacja wymaga wyszukania więcej niż dziesięciu dokumentów, pobiera się dodatkową opłatę, mnożąc kwotę5 zł przez liczbę dodatkowych dokumentów i przez współczynnik różnicujący 0,1.
• Opłata za przekształcanie informacji polegające na skanowaniu dokumentów wynosi 0,10 zł za każdą stronę.
• Opłaty za sporządzanie kopii dokumentów lub danych w formacie 210 mm x 297 mm (A4), w formie wydruku lub kserokopii, wynoszą:

1) 0,15 zł za stronę kopii czarno-białej;

2) 1,5 zł za stronę kopii kolorowej.

• Za sporządzanie kopii dokumentów lub danych w formacie większym niż A4 opłaty są zwiększane wg następujących współczynników różnicujących:
  –   2 – w przypadku kopii w formacie A3;
  –   4 – w przypadku kopii w formacie A2;
  –   8 – w przypadku kopii w formacie A1;
  – 16 – w przypadku kopii w formacie A0.

• Jeżeli wniosek dotyczy udostępnienia informacji w formie elektronicznej, pobiera się opłatę nie wyższą niż 1,50 zł za każdą płytę CD lub DVD.
• Organ, po uzyskaniu zgody wnioskującego, pobiera opłatę równą kosztowi zakupu nośnika, jeżeli wniosek dotyczy udostępnienia informacji na innych nośnikach. Po udostępnieniu informacji nośnik stanowi własność wnioskującego
• Za przesłanie kopii dokumentów lub danych drogą pocztową pobiera się opłatę w wysokości podanej w obowiązującym cenniku usług pocztowych lub kurierskich operatora, ustalonego wspólnie przez właściwy organ administracji i wnioskującego, za przesyłkę danego rodzaju i danej kategorii wagowej.
• Opłaty uiszcza się w terminie 14 dni, przez wpłatę do kasy, na rachunek bankowy właściwego organu administracji lub przy odbiorze przesyłki. Dodatkową opłatę przy odbiorze przesyłki ponosi również wnioskujący.

do góry

2.2.5.7 Schematy postępowania w sprawie udostępniania informacji o środowisku

Dla ułatwienia zrozumienia trybu postępowania przy poszukiwaniu informacji o środowisku oraz przy odwoływaniu się w przypadkach, gdy zamiast informacji, uzyskało się odmowę jej udostępnienia, przedstawiono następujące trzy schematy:

 

Schemat 2. Tryb postępowania w celu uzyskania informacji o środowisku

 

Schemat 3. Tryb postępowania po złożeniu wniosku o udzielenie informacji o środowisku w zależności od reakcji organu administracji

 

Schemat 4. Tryb postępowania po złożeniu odwołania na odmowę udzielenia informacji o środowisku

do góry

 

II.3. Podstawy prawne udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska

II.3.1 Wstęp

Podstawę prawną partycypacji społecznej stanowi ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 ze zm.). Jak stanowi art. 5 tej ustawy: „Każdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.”

Należy zaznaczyć, że sformułowanie „na warunkach określonych w ustawie” nie odnosi się wyłącznie do ustawy o udostępnianiu. Takie ujęcie byłoby nieracjonalne i sprzeczne z zamysłem prawodawcy, tym samym więc, ilekroć inne ustawy z dziedziny prawa ochrony środowiska przewidują udział społeczny w postępowaniu, należy stosować regulacje ustawy o udostępnianiu^[18]. Przykładem takich regulacji do których stosuje się postanowienia ustawy o uspołecznianiu są następujące ustawy:

• ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych^[19],
• ustawa Prawo wodne^[20],
• ustawa o handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i innych substancji^[21],
• ustawa o ochronie przyrody^[22],

Postępowanie z udziałem społeczeństwa obejmuje dwa rodzaje procedur – procedury uchwałodawcze (przyjęcie uchwały w sprawie dokumentu, np. programu ochrony środowiska) oraz administracyjne (wydanie decyzji administracyjnej, np. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach).

Nowa ustawa nie zawiera katalogu dokumentów ani decyzji wymagających udziału społeczeństwa, obowiązek ten należy więc wyinterpretować z jej treści oraz z treści innych ustaw, które się do tej kwestii odnoszą.

 

W przypadku projektowanych dokumentów udział społeczeństwa jest obowiązkowy w następujących przypadkach:

 

Przy wydawaniu decyzji administracyjnych udział społeczeństwa jest obowiązkowy w następujących przypadkach:

Tytuł ustawy, z zakresu której wynika ten obowiązek	Rodzaj procedury administracyjnej
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko	§  procedura oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanych przedsięwzięć wymagających tej procedury§  procedura oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 dla planowanych przedsięwzięć wymagających takiego postępowania  (omówiona szerzej w rozdz. 2.4.3)
Ustawa Prawo ochrony środowiska	§  wydanie (i zmiana) pozwolenia zintegrowanego
Ustawa o genetycznie zmodyfikowanych organizmach	§  wydanie zgody na zamknięte użycie GMO

 

W pozostałych przypadkach partycypacja społeczna nie jest obowiązkowa, jest jednak możliwa na zasadzie dobrowolności^[23].

W każdym z powyższych przypadków tryb partycypacji społecznej jest taki sam, regulują go przepisy ustawy o udostępnianiu (art. 29-30 i następnych). Przepisy te konkretyzują ogólną normę z art. 5 stanowiąc, że Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Organy administracji właściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów dokumentów, w przypadku których przepisy niniejszej ustawy lub innych ustaw wymagają zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa, zapewniają możliwość udziału społeczeństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmianą oraz przed przyjęciem tych dokumentów lub ich zmianą.

Z powyższego przepisu wynika, że prawo do składania wniosków i uwag przysługuje „każdemu”, a więc zarówno osobie fizycznej, jak i prawnej, niezależnie od posiadania interesu faktycznego lub prawnego, oraz niezależnie od innych cech, takich jak miejsce zamieszkania, obywatelstwo polskie lub inne, itp. Aktualny jest także pogląd oparty o przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.), że legitymacji do złożenia wniosku nie można uzależniać od posiadania przez wnoszącego zdolności prawnej oraz od zdolności do czynności prawnych^[24]. a to oznacza, że uwagi i wnioski mogą składać także osoby niepełnoletnie oraz częściowo i całkowicie ubezwłasnowolnione.

Tryb uspołeczniania, czyli sposób w jaki ono przebiega, różni się w zależności od tego, czy mamy do czynienia z procedurą administracyjną, czy uchwałodawczą.

Procedura administracyjna prowadzona jest na podstawie i w granicach k.p.a. (z modyfikacjami wynikającymi z postanowień przepisów szczególnych, do których należy także ustawa o udostępnianiu czy ustawa Prawo ochrony środowiska) – zmierza ona bowiem do wydania decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych (art. 1 p. 1 k.p.a.).

Procedura uchwałodawcza nie zmierza do wydania decyzji administracyjnej, lecz uchwalenia określonego dokumentu. Oznacza to, że nie stosują się do niej żadne z procedur przewidzianych w k.p.a. – a więc kwestie stron i uczestników postępowania, skarg i wniosków, rozprawy administracyjnej, terminów na załatwienie sprawy, odwołań od decyzji itp.

Podstawowe założenia dotyczące uspołeczniania powyższych procedur, zostały szerzej omówione w dalszych częściach e-szkolenia.

do góry

II.3.2. Partycypacja w postępowaniu administracyjnym

Dotyczy ona wyłącznie procedury wydawania i zmiany pozwolenia zintegrowanego i zgody na zamknięte użycie GMO oraz wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach w przypadku, gdy przeprowadzana jest procedura oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia. Z uwagi na tematykę portalu, na którym udostępniane jest niniejsze e-szkolenie omówiony zostanie w nim jedynie tryb uspołeczniania odnoszący się do decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jako mający znacznie bliższy związek z zagadnieniem sieci Natura 2000.

Rozpoczynając postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ prowadzący zobowiązany jest podać do publicznej wiadomości informację o:

1. przystąpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
2. wszczęciu postępowania;
3. przedmiocie decyzji, która ma być wydana w sprawie;
4. organie właściwym do wydania decyzji oraz organach właściwych do wydania opinii i dokonania uzgodnień;
5. możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu;
6. możliwości składania uwag i wniosków;
7. sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie 21-dniowy termin ich składania;
8. organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków;
9. terminie i miejscu rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa, jeżeli ma być ona przeprowadzona;
10. postępowaniu w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli jest prowadzone.

[W części III Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela” pokazane jest – wzór (III-2) – jak takie powiadomienie może wyglądać i jakie informacje powinno zawierać]

Przez podanie do publicznej wiadomości rozumie się:

1. udostępnienie informacji na stronie Biuletynu Informacji Publicznej, organu właściwego w sprawie, czyli przeprowadzającego postępowanie,
2. ogłoszenie informacji, w sposób zwyczajowo przyjęty w siedzibie organu właściwego w sprawie (np. na tablicy ogłoszeń w urzędzie),
3. ogłoszenie informacji przez obwieszczenie w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscu planowanego przedsięwzięcia, a w przypadku projektu dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa – w prasie o odpowiednim do rodzaju dokumentu zasięgu (w miejscu faktycznie bliskim planowanemu przedsięwzięciu, ale jednocześnie uczęszczanym. Oznacza to, że można umieścić obwieszczenie na pobliskim przystanku, tablicy ogłoszeń, sklepie, płocie, a dodatkowo również np. na domu sołtysa, na drzwiach kościoła itp.),
4. w przypadku gdy siedziba organu właściwego w sprawie mieści się na terenie innej gminy niż gmina właściwa miejscowo ze względu na przedmiot postępowania, ogłoszenie informacji także w prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości lub miejscowościach właściwych ze względu na przedmiot postępowania.

Do niezbędnej dokumentacji sprawy z którą można się zapoznać podczas wizyty w urzędzie zalicza się: wniosek o wydanie decyzji wraz z wymaganymi załącznikami (m.in. z raportem OOŚ lub kartą informacyjna przedsięwzięcia, z wypisem i wyrysem z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, z kopią mapy ewidencyjnej, mapą sytuacyjno-wysokościową, z wypisem z ewidencji gruntów) i pozostałą dokumentację sprawy (postanowienia organu właściwego w sprawie, np. w sprawie obowiązku sporządzenia raportu OOŚ oraz opinie i uzgodnienia innych organów, o ile są już dostępne).

Wskazując miejsce, w którym można się zapoznać z dokumentacją, organ jest zobowiązany podać nazwę i adres oraz godziny pracy urzędu, adres mailowy na który można przesyłać uwagi i wnioski w formie elektronicznej, a w przypadku, gdy część niezbędnej dokumentacji sprawy nie jest jeszcze dostępna (np. raport OOŚ albo uzgodnienia) – termin, w którym można się będzie z nią zapoznać.

Termin na zapoznanie się z niezbędną dokumentacją sprawy wynosi 21 dni, z tym że zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie^[25], „okres ten musi przypadać na dni robocze urzędu, kiedy to możliwy jest publiczny wgląd do dokumentacji”^[26].

Głównym uprawnieniem przysługującym „każdemu” po zapoznaniu się z niezbędną dokumentacją sprawy, jest złożenie uwag i wniosków, które mogą być wnoszone:

1. w formie pisemnej;
2. ustnie do protokołu;
3. za pomocą środków komunikacji elektronicznej bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym (np. drogą  mailową).

Do składania uwag i wniosków w trybie ustawy o udostępnianiu nie stosuje się przepisów k.p.a. o skargach i wnioskach, co oznacza, że nie ma wymogu stosowania przewidzianej przez k.p.a. formy i zawartości skargi/wniosku, oraz trybu ich rozpatrywania. Tym samym uwagi i wnioski mogą mieć formę dość dowolną, byle określono w nich dane wnioskodawcy, wraz z jego własnoręcznym podpisem (chyba, że są składane drogą mailową), wskazanie adresata (organu administracji) i wskazanie sprawy, której pismo dotyczy oraz treść żądania/uwag/wniosków do planowanego przedsięwzięcia. [W części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela” jest wzór pisma (II-19), które może służyć do złożenia tych uwag/wniosków].

Organ administracji może przeprowadzić rozprawę administracyjną otwartą dla społeczeństwa, przy czym zwrot „może” odnosi się do możliwości jej otwarcia dla społeczeństwa. Przypadki, w których jej przeprowadzenie jest obowiązkowe, określają natomiast przepisy k.p.a. Są to następujące sytuacje:

1. jeżeli zapewni to przyspieszenie lub uproszczenie postępowania,
2. spowoduje osiągnięcie celu wychowawczego,
3. gdy zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron,
4. gdy jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków lub biegłych.

Na ogół o przeprowadzeniu rozprawy powinna przesądzać także konfliktowość planowanego przedsięwzięcia, dająca się zauważyć w ilości i treści złożonych uwag i wniosków, lub protestach, a nawet aktach nieposłuszeństwa obywatelskiego czy wręcz ekoterroru (choć do tych ostatnich dochodzi na ogół później – na etapie realizacji inwestycji). Argumentem za przeprowadzeniem rozprawy będzie także sytuacja, gdy z uwag i wniosków płyną postulaty, np. w zakresie powołania niezależnych ekspertów (tego rodzaju wnioski najczęściej składają organizacje ekologiczne, jako bardziej świadome problemów ekologicznych).

Warto podkreślić, że członkom zainteresowanej społeczności nie został nadany status strony – udział „każdego” w postępowaniu sprowadza się do możliwości składania uwag i wniosków. Natomiast „prawa strony” przysługują organizacjom ekologicznym, czyli organizacjom społecznym, których statutowym celem jest ochrona środowiska (pojęcie organizacji społecznej i organizacji ekologicznej wyjaśniono w rozdz. III niniejszego e-szkolenia). Mogą one brać udział w postępowaniu jako uczestnik „na prawach strony”, gdy złożą wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu. Ustawa o udostępnianiu zniosła ograniczenia, które nakładały na organizacje ekologiczne dotychczasowe przepisy i które były niezgodne z prawem Unii Europejskiej. W tej chwili każdą organizację ekologiczną uznaje się za mającą interes w sprawie, tym samym jedyne wymogi są następujące:

1. organizacja musi złożyć wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu z udziałem społecznym [Wzór wniosku (II-4) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”],
2. a pośród jej celów statutowych musi się znajdować ochrona środowiska lub jego wybranych komponentów.

Organizacja ekologiczna uczestniczy w postępowaniu „na prawach strony”, co oznacza, że przysługują jej wszelkie związane z tym uprawnienia strony, w tym zwłaszcza związane z możliwością żądania powołania biegłych i świadków [Wzór wniosku (II-20) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”] , oraz zaskarżenia decyzji do organu odwoławczego, a także – do sądu administracyjnego [Wzory odwołania (II-6) i skargi (II-13) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”] Warto także zasygnalizować, że organizacja ekologiczna, która nie brała udziału w postępowaniu przed organem pierwszej instancji, może skutecznie złożyć odwołanie od decyzji oraz skargę do sądu administracyjnego (art. 44 ust. 2 i 3 ustawy o udostępnianiu) –. to także nowość tej nowej ustawy, wychodząca naprzeciw wymogom prawa unijnego [Wzory odwołań (II-7) i skargi (II-14) w części II Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”]. Powyższe przepisy stanowią także lex specialis^[27] do ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi^[28], oznaczają bowiem możliwość wniesienia skargi do sądu bez konieczności wyczerpania środków zaskarżenia. Organizacja może złożyć skargę do sądu administracyjnego przed upływem 30 dni od daty doręczenia decyzji innej stronie tego postępowania. Jeżeli z tego uprawnienia nie skorzysta, nie może skutecznie domagać się sądowej kontroli decyzji administracyjnej.^[29]

Dodatkowo nowelizacja ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 285a) daje organizacjom ekologicznym prawo wniesienia do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego nawet jeśli organizacja ta nie wykorzystała przysługujących jej środków prawnych, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela (chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych).

Po upływie 21-dniowego terminu organ administracji prowadzący postępowanie rozpatruje zgłoszone uwagi i wnioski, a w uzasadnieniu podejmowanej decyzji, niezależnie od wymagań wynikających z przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, podaje informację o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa, a następnie podaje do publicznej wiadomości informację o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią.

do góry

II.3.3. Partycypacja w postępowaniu uchwałodawczym

W przypadku procedury uchwałodawczej, jeśli przepis prawa przewiduje udział społeczny, organ prowadzący postępowanie zobowiązany jest podać do publicznej wiadomości informację o:

1. przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie;
2. możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu;
3. możliwości składania uwag i wniosków;
4. sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie co najmniej 21-dniowy termin ich składania;
5. organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków;
6. postępowaniu w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli jest prowadzone.

Podanie do publicznej wiadomości następuje na tych samych zasadach, które zostały omówione wyżej w rozdz. II.3.1.

Do niezbędnej dokumentacji sprawy, z którą można się zapoznać podczas wizyty w urzędzie należą:

1. założenia lub projekt dokumentu (założenia lub projekt dokumentu, prognoza OOŚ, mpzp, itp.);
2. wymagane przez przepisy załączniki oraz stanowiska innych organów (opinie i uzgodnienia innych organów, jeżeli są dostępne w terminie składania uwag i wniosków)

Termin na zapoznanie się z dokumentacją sprawy został określony jako termin uznaniowy, co najmniej 21-dniowy. Od organu administracji będzie zależało, czy i jak zostanie on wydłużony, ustawa nie określa przesłanek przemawiających za wydłużeniem terminu, ale należy uznać, że powinny przesadzać o tym:

• przedmiot i stopień skomplikowania sprawy,
• objętość dokumentacji;
• konieczność zapewnienia wystarczającej ilości czasu na skuteczne podanie do publicznej wiadomości informacji i na zapoznanie się przez społeczeństwo z dokumentacją
• skala projektu (dłuższy termin na konsultowanie projektu dokumentu o zasięgu ogólnokrajowym, krótszy – o zasięgu lokalnym)
• skala potencjalnych konfliktów społecznych związanych z realizacją dokumentu (np. budowa elektrowni jądrowej).

Przy czym, zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie, „okres ten musi przypadać na dni robocze urzędu, kiedy to możliwy jest publiczny wgląd do wyłożonego dokumentu”^[30].

Głównym uprawnieniem przysługującym „każdemu” po zapoznaniu się z niezbędną dokumentacją sprawy, jest złożenie uwag i wniosków, które mogą być wnoszone:

1. w formie pisemnej;
2. ustnie do protokołu;
3. za pomocą środków komunikacji elektronicznej, bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym (drogą mailową).

Uwagi i wnioski mogą mieć formę dość dowolną, byle określono w nich dane wnioskodawcy, wraz z jego własnoręcznym podpisem, wskazanie adresata (organu administracji) i wskazanie sprawy, której pismo dotyczy oraz treść żądania/uwag/wniosków do planowanego przedsięwzięcia. [Wzór pisma w tej sprawie (II-18) w części II Modułu informacyjnego „Poradnik obywatela”].

Po upływie terminu organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa rozpatruje uwagi i wnioski, a do przyjętego dokumentu dołącza uzasadnienie zawierające informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Po uchwaleniu dokumentu następuje ponowne podanie do publicznej wiadomości informacji o jego przyjęciu i o możliwości zapoznania się z uzasadnieniem obejmującym informację o tym, jak zostały wykorzystane uwagi i wnioski.

Sytuacja prawna osoby składającej uwagi i wnioski nie jest wyznaczona przepisami ogólnego postępowania administracyjnego dotyczącego stron lub uczestników na prawach stron, a raczej przypomina prawo petycji^[31] przewidziane w art. 63 Konstytucji^[32]. To znaczy, że w postępowaniu uchwałodawczym członkom zainteresowanej społeczności („każdemu”) nie przysługują „prawa strony”, nie ma więc możliwości złożenia odwołania, ani skargi do sądu. To samo dotyczy organizacji ekologicznych – będą uczestniczyć w postępowaniu tak samo jak „każdy” z członków zainteresowanej społeczności. Skoro bowiem nie jest to postępowanie administracyjne, nie ma także „stron postępowania” i uczestników „na prawach strony”.

do góry

 

II.4. Udział społeczeństwa w ocenie oddziaływania na środowisko

II.4.1. Czym jest system ocen oddziaływania na środowisko?

System ocen oddziaływania na środowisko powstał w latach 70. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych, a z czasem został także przyjęty w krajach europejskich. Od 1985 roku obowiązuje w Unii Europejskiej dyrektywa 85/337/EWG w sprawie oceny wpływu niektórych przedsięwzięć publicznych i prywatnych na środowisko. W 2001 r. uzupełniono ją dyrektywą 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Dyrektywy te są obecnie podstawą krajowych regulacji prawnych w tym zakresie.

System ten, stopniowo rozwijany na przestrzeni lat, doprowadził do powstania dwóch zbliżonych proceduralnie, choć odmiennych przedmiotowo postępowań – w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko (OOŚ), w tym na obszary Natura 2000, oraz postępowania sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów (tzw. strategiczna ocena oddziaływania na środowisko – SOOS). Dodatkowo częścią każdego z tych dwóch postępowań może być trzecia procedura – ocena transgranicznego^[34] oddziaływania na środowisko (odpowiednio projektu dokumentu lub przedsięwzięcia).

Aktualnie podstawę prawną prowadzenia oceny oddziaływania na środowisko stanowi ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

do góry

II.4.2. Partycypacja społeczna w procedurze oceny oddziaływania na środowisko dokumentów strategicznych

Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko to procedura odnosząca się do oceny oddziaływania na środowisko projektowanych dokumentów, które są przyjmowane przez organy administracji publicznej. Pojęcie dokumentów strategicznych jest bardzo obszerne, obejmuje bowiem szereg różnego rodzaju dokumentów. Żaden akt prawa krajowego nie zawiera definicji legalnej polityki, strategii, planu, programu, nie wprowadzają też hierarchii takich dokumentów. W konsekwencji kwalifikacja dokumentów do kategorii tych, które podlegają procedurze, każdorazowo stanowi rezultat interpretacji prawa.

Dyrektywa 2003/35/WE ma zastosowanie nie tylko do planów i programów, których wykonywanie jest przewidziane przez przepisy ustawowe, ale też do tych dokumentów, których wykonywanie wynika z przepisów administracyjnych, mających charakter oficjalny i wiążących dla danych organów lub podmiotów.

Na szczęście ustawodawca wyszedł niejako naprzeciw owemu chaosowi terminologicznemu i wymienił w ustawie o udostępnianiu poszczególne rodzaje dokumentów, podlegających procedurze strategicznej oceny – należą do nich projekty:

1. koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego;
2. polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
3. polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony.

Istotą procedury SOOS jest zbadanie potencjalnego wpływu na środowisko oraz zdrowie ludzi, jaki będzie miało zapewne wdrażanie w życie założeń projektowanego dokumentu. Oceny tej dokonuje się sporządzając prognozę oddziaływania na środowisko. Opracowanie jakim jest prognoza zawiera przede wszystkim:

§  informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami,

§  informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,

§  informacje o przewidywanych oddziaływaniach wprowadzania w życie ustaleń dokumentu i możliwych sposobach ograniczenia lub eliminacji tych oddziaływań i ich skutków,

§  informacje o możliwym ewentualnie transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,

§  propozycje dotyczące metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, jakie powinno się zastosować,

§  informacje o polach niepewności, wskazujących na topień niepewności co do identyfikowanych oddziaływań i wyciąganych wniosków oraz o przyczynach tych niepewności,

§  streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym.

W trakcie prac nad prognozą określa się, analizuje i ocenia:

1. istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu,
2. stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,
3. istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody,
4. cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, unijnym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu,
5. przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, w tym na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a w szczególności na:

• różnorodność biologiczną,
• ludzi,
• zwierzęta,
• rośliny,
• wodę,
• powietrze,
• powierzchnię ziemi,
• krajobraz,
• klimat,
• zasoby naturalne,
• zabytki oraz
• dobra materialne,

z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy.

W przypadku zdefiniowania w ramach prognozy negatywnych oddziaływań należy także przedstawiać w niej rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru.

W przypadku gdy oddziaływania mogą dotyczyć obszarów Natura 2000 (tak już istniejących jak i planowanych), to w ocenie trzeba brać pod uwagę jednocześnie cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność takiego obszaru oraz spójność całej sieci Natura 2000, a także przeanalizować oddziaływania rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie i przedstawić uzasadnienie ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny i ewentualnie wyjaśnienie braku możliwych rozwiązań alternatywnych.

Dużą grupę dokumentów, których projekty podlegają SOOS stanowią akty planowania w gospodarce wodnej, przyjmowane na postawie ustawy Prawo wodne – szerzej o nich napisano w e-szkoleniu „Ochrona obszarów Natura 2000 i gospodarowanie na nich w świetle obowiązującego prawa” (E-6).

Jednym z niezbędnych elementów procedury SOOS jest udział społeczny. Został on zagwarantowany przez art. 54 ust. 2 ustawy o udostępnianiu, zgodnie z którym organ administracji przygotowujący projekt dokumentu zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektowanego dokumentu.

Ponieważ procedura przyjęcia dokumentów strategicznych jest procedurą uchwałodawczą, partycypacja społeczna w tej procedurze będzie odbywała się wg schematu opisanego w podrozdziale II.3.2. niniejszego e-szkolenia. Wskazane jest jednak rozwinięcie i uszczegółowienie niektórych informacji na ten temat.

Przede wszystkim zasadnym jest pytanie, na jakim etapie przygotowywania projektu dokumentu powinna zostać przeprowadzona procedura udziału społecznego? Ustawa milczy w tym zakresie, co wstępnie pozwala uznać, że procedura ta może mieć miejsce w każdym momencie przed zatwierdzeniem dokumentu przez właściwe organy. Co warte podkreślenia, także prawo unijne nie określa precyzyjnie etapu, na którym powinna zostać uruchomiona procedura z udziałem społecznym, stwierdzając jedynie, że powinno się to dokonać „kiedy wszystkie opcje są dostępne, zanim podjęte zostaną decyzje dotyczące planów i programów”. Oznacza to de facto udział społeczny już na etapie projektowania celów i założeń dokumentów. Niestety praktyka krajowa wskazuje, że podstawą tej procedury jest nie tyle sam projektowany dokument, ile sporządzana na jego potrzeby prognoza oddziaływania na środowisko. I choć zawiera ona wprawdzie zarówno informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu, jak i jego powiązaniach z innymi dokumentami, to jednak z punktu widzenia definiowania potrzeb i oczekiwań społeczności ten moment uruchomienia procedury uspołeczniania może być już zbyt późny. Podsumowując trzeba stwierdzić, że ze względu na to iż ustawa nie określa momentu uruchomienia procedury z udziałem społecznym, ostatecznie wybór momentu, w którym zostanie taka procedura zostanie zainicjowana, zależy od organu właściwego do przeprowadzenia tej procedury. Tak samo od uznania organu administracji zależy ewentualna powtarzalność procedury w przypadkach (gdy np. do projektowanego dokumentu zostaną wprowadzone zmiany)^[36], jak również szersze potraktowanie konsultacji społecznych (np. w formach rozszerzonego uczestnictwa – fora, grupy dyskusyjne, udział ekspertów czy lokalnych leaderów).

Powyższe uwagi obrazuje następujący schemat:

 

Schemat 5. Przebieg procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko

do góry

II.4.3. Partycypacja społeczna w procedurze oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko

Procedura oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko obejmuje ocenę oddziaływania na środowisko tych zamierzeń budowlanych i innych rodzajów działań, które w sposób znaczący będą oddziaływały na środowisko. Procedura ta jest odrębną procedurą administracyjną, którą rozpoczyna złożenie wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a kończy – wydanie tej decyzji, czyli uzgodnienie środowiskowych warunków, na jakich dana inwestycja może być realizowana. Wyniki dokonanej oceny założeń, na jakich dana inwestycja ma być realizowana, oraz stopnia i skali negatywnych oddziaływań na środowisko, zamieszczane są w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko będącym kluczowym elementem tej procedury. W raporcie przedstawia się ocenę m.in.:

• znaczących oddziaływań na środowisko obejmujących oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe, a także zawiązane z realizacją przedsięwzięcia, wykorzystaniem zasobów środowiska oraz emisjami,

• oddziaływań nie tylko planowanych przedsięwzięć, ale też alternatywnych w stosunku do niego wariantów, w tym wariantu polegającego na niepodejmowaniu przedsięwzięcia, oraz wariantu najlepszego dla środowiska, wraz z uzasadnieniem ich wyboru.

Ponadto w raporcie zamieszcza się opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz na integralność tego obszaru i spójność sieci Natura 2000.

Warunkiem realizacji inwestycji jest posiadanie dwóch rodzajów decyzji: decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (tzw. decyzja środowiskowa) oraz tzw. decyzji wykonawczej.

Posiadanie ważnej decyzji środowiskowej jest warunkiem wszczęcia postępowania zmierzającego do wydania tzw. decyzji wykonawczej, czyli faktycznie umożliwiającej realizację przedsięwzięcia, której sztandarowym przykładem jest pozwolenie na budowę. Wszystkie decyzje wykonawcze, których wydanie jest uwarunkowane posiadaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach to:

1. decyzja o pozwoleniu na budowę, decyzja o zatwierdzeniu projektu budowlanego, decyzja o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych oraz decyzja o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części. Wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach następuje także przed dokonaniem zgłoszenia budowy lub wykonania robót budowlanych oraz zgłoszenia zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części
2. decyzja o pozwoleniu na rozbiórkę obiektów jądrowych;
3. decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;
4. koncesja na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, na wydobywanie kopalin ze złóż, na bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;
5. decyzja określająca szczegółowe warunki wydobywania kopaliny;
6. pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych;
7. decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, na których znajdują się skupienia roślinności o szczególnej wartości z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych;
8. decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów;
9. decyzja o zmianie lasu na użytek rolny;
10. decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej;
11. decyzja o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej;
12. decyzja o ustaleniu lokalizacji autostrady;
13. decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięć Euro 2012;
14. decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego;
15. decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego;
16. decyzja o ustaleniu lokalizacji regionalnej sieci szerokopasmowej, o ile jest to wymagane;
17. decyzja o zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych;
18. decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych.

O tym, czy dane przedsięwzięcie będzie wymagało oceny oddziaływania na środowisko decyduje skala możliwego potencjalnego negatywnego oddziaływania. Innymi słowy, przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko wymagają nie wszystkie przedsięwzięcia, a jedynie takie, które mogą znacząco negatywnie oddziaływać na środowisko lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. O zaliczeniu przedsięwzięcia do jednej z powyższych grup decyduje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko ^[37].

W rozporządzeniu tym wyróżnione zostały 2 grupy przedsięwzięć:

1. przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (zawsze wymagają przeprowadzenia pełnej oceny oddziaływania na środowisko przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach)
2. przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (mogą wymagać pełnej oceny oddziaływania na środowisko w drodze postanowienia organu administracji) skala oddziaływania oraz skutki dla środowiska oceniane są na podstawie złożonej przez wnioskodawcę karty informacyjnej przedsięwzięcia. Jeśli organ uzna, że skala oddziaływania jest na tyle znacząca, że może negatywnie wpłynąć na środowisko – wydaje postanowienie o obowiązku sporządzenia raportu, jeśli nie – wydaje postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu.

W każdym z tych dwóch przypadków, niezależnie od tego, czy raport był sporządzony czy nie (a więc – czy była przeprowadzona pełna procedura oceny oddziaływania na środowisko, czy skrócona), organ wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Ta kwestia ma kolosalne znaczenie z punktu widzenia problematyki udziału społeczeństwa w postępowaniu. Udział społeczny jest bowiem obowiązkowy tylko w przypadku, gdy przeprowadzane jest postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Tak więc, gdy organ wyda postanowienie o braku konieczności sporządzania raportu OOŚ – procedury OOŚ nie ma, tym samym i udział społeczny jest wykluczony. Oznacza to, że w sprawach, w których wpływ na środowisko przedsięwzięcia nie jest jednoznaczny i gdzie warto byłoby skorzystać np. z eksperckiej wiedzy organizacji ekologicznych dysponujących informacjami np. na temat zasobów przyrodniczych danego terenu – ich udział, w braku odpowiednich przepisów, jest wykluczony na zasadach wynikających z ustawy o udostępnianiu. Jest on jednak możliwy na zasadach ogólnych, płynących z kpa, a wiec z uwzględnieniem przesłanki interesu społecznego^[38].

Trzecią grupę przedsięwzięć, które mogą być poddane obowiązkowi oceny oddziaływania na środowisko stanowią wszystkie przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie są bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynikają z tej ochrony, o ile obowiązek sporządzenia oceny zostanie przez organ administracji stwierdzony w drodze postanowienia. W tym ostatnim przypadku zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien być ograniczony do określenia oddziaływania projektowanego przedsięwzięcia w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000. Jest to tzw. ocena habitatowa, w ramach której określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływanie przedsięwzięć na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami.

Należy przy tym podkreślić dwie kwestie:

§  po pierwsze, że ocena habitatowa może być prowadzona dla każdego typu przedsięwzięcia, ich podział na mogące zawsze i potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko oraz pozostałe, nie ma tutaj żadnego znaczenia – znaczenie ma tylko to, czy zachodzi prawdopodobieństwo oddziaływania na gatunki i siedliska chronione na obszarach Natura 2000;

§  po drugie, jeśli inwestycja należy do jednej z dwóch powyższych grup i w raporcie zdefiniowano oddziaływanie na obszar Natura 2000, wówczas badanie wpływu na ten obszar oraz zapobieganie tym oddziaływaniom są definiowane w ramach tej oceny oddziaływania na środowisko w której zostały zdefiniowane – nie przeprowadza się wówczas osobnej oceny habitatowej.

(Procedura oceny habitatowej zostanie omówiona w dalszej części niniejszego e-szkolenia.)

Procedura wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz procedura oceny oddziaływania na środowisko to procedury administracyjne, stąd partycypacja społeczna będzie przebiegać na zasadach określonych w podrozdziale II.3.1. niniejszego e-szkolenia, z uwzględnieniem poniżej sformułowanych uwag szczegółowych.

Przede wszystkim, podstawę udziału społeczeństwa w procedurze wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach stanowi art. 79 ustawy o udostępnianiu, zgodnie z którym przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ właściwy do jej wydania zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, w ramach którego przeprowadza ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Jednocześnie przepis ten zawiera wyłączenie sygnalizowane powyżej. Udział społeczny jest obowiązkowy tylko, o ile częścią postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest ocena oddziaływania na środowisko – a więc gdy postępowanie dotyczy przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu w ramach przeprowadzenia procedury OOŚ został stwierdzony w drodze postanowienia.

Kolejne wyłączenie dotyczy przypadku, gdy przedsięwzięcie realizowane jest na terenach zamkniętych, jeżeli uspołecznienie (a więc dostęp do pełnej dokumentacji)  mogłoby mieć niekorzystny wpływ na cele obronności i bezpieczeństwa państwa (dotyczy to np. przedsięwzięć realizowanych na terenie baz czy poligonów wojskowych). Wówczas organ administracji może, w drodze postanowienia, wyłączyć stosowanie przepisów o uspołecznianiu w odniesieniu do tych przedsięwzięć.

Jeśli prowadzona jest procedura OOŚ w ramach postępowania o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wszczęcie postępowania z udziałem społecznym następuje po złożeniu wniosku o wydanie decyzji i rozpoczyna się podaniem do publicznej wiadomości [Wzór takiego ogłoszenia (III-2) w części III Modułu informacyjnego „Podręcznik obywatela”].

Jeżeli była przeprowadzona ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, właściwy organ wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, biorąc pod uwagę m.in. wyniki postępowania z udziałem społeczeństwa. W decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wydawanej po przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, właściwy organ zawiera informacje o przeprowadzonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę, i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Uzasadnienie to wraz z decyzją jest podawane do publicznej wiadomości tak, aby członkowie społeczeństwa mogli monitorować wpływ złożonych uwag i wniosków na ostateczny kształt podjętej decyzji.

Jeśli decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydawana jest dla przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, dla którego organ administracji na podstawie karty informacyjnej przedsięwzięcia nie ustanowił obowiązku sporządzenia raportu, postępowanie z udziałem społecznym nie jest prowadzone. Organizacje ekologiczne nie mogą także odwołać się od postanowienia odmawiającego obowiązku sporządzenia raportu, co jest uznawane za sprzeczne z prawem unijnym.

Jeśli chodzi o procedurę oceny habitatowej, to należy rozpocząć od wskazania faktu, że ustawa o udostępnianiu nie zawiera zamkniętego katalogu decyzji, których wydanie miałoby poprzedzać przeprowadzenie tej oceny. Takie rozwiązanie należy uznać za prawidłowe, zadaniem organu administracji jest więc w każdym przypadku ocenienie, czy nie istnieje ryzyko, że skutki danej decyzji będą znacząco oddziaływały na obszar Natura 2000. Ustawa o udostępnianiu zawiera jedynie przykładowe wyliczenie takich decyzji, należą do nich (zgodnie z art. 96 ust. 2):

1. wszystkie decyzje, o których mowa w art. 72 ust. 1 tej ustawy (czyli wymagające uprzedniej decyzji o środowych uwarunkowaniach);
2. koncesja wydawana na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze (inna niż wymieniona w art. 72 ust. 1 pkt 4);
3. pozwolenie wodnoprawne wydawane na podstawie ustawy Prawo wodne (inne niż wymienione w art. 72 ust. 1 pkt 6);
4. zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów – wydawane na podstawie ustawy o ochronie przyrody;
5. pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach morskich – wydawane na podstawie ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.

Jak widać, istnieje duża rozbieżność nawet między rodzajami decyzji wymienionymi w tym artykule, choć nie należy bagatelizować tych, które dotyczą pozornie nieznacznie wpływających na środowisko, np. zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów. O ile usunięcie starego i grożącego upadkiem drzewa w parku miejskim nie będzie miało w wielu przypadkach znaczącego wpływu na środowisko, o tyle np. zezwolenie na wycinkę drzew i krzewów w pasie granicznym rzeki Bug, objętym ochroną w ramach sieci Natura 2000, bez wątpienia miałoby znaczący negatywny wpływ na  gatunki i siedliska chronione w ramach tego obszaru^[39].

Ze względu na tematykę tego portalu należy szczególnie podkreślić, że oceny habitatowej mogą wymagać inwestycje w gospodarce wodnej, w tym zwłaszcza:

• wszystkie pozwolenia wodnoprawne
• decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, na których znajdują się skupienia roślinności o szczególnej wartości z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych;
• decyzja o pozwoleniu na realizację inwestycji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych

O tym, czy ocena habitatowa powinna  zostać przeprowadzona, wstępnie decyduje w drodze postanowienia organ właściwy do wydania decyzji wykonawczej. W takim przypadku przekazuje on właściwemu miejscowo regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska wniosek o wydanie decyzji wraz z kartą informacyjną przedsięwzięcia. Ostatecznie o obowiązku przeprowadzenia oceny habitatowej decyduje regionalny dyrektor ochrony środowiska (RDOŚ), uwzględniając oddziaływanie przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, w szczególności w odniesieniu do integralności i spójności tych obszarów, oraz biorąc pod uwagę skumulowane oddziaływanie danego przedsięwzięcia łącznie z innymi przedsięwzięciami. Jeśli RDOŚ stwierdzi, że przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, nakazuje przeprowadzenie oceny habitatowej. W takim przypadku, nakłada na wnioskodawcę obowiązek sporządzenia raportu i podaje do publicznej wiadomości informację o wszczęciu procedury oceny oddziaływania na środowisko z udziałem społecznym. W przypadku, jeśli RDOŚ wyda postanowienie nie stwierdzające obowiązku przeprowadzenia oceny habitatowej – uspołecznienie nie następuje.

Kolejny przypadek uspołeczniania w procedurze ocen oddziaływania na środowisko ma miejsce podczas sporządzania tzw. ponownej oceny oddziaływania na środowisko (nowe określenie, wprowadzone ustawą o udostępnianiu). Ponowną ocenę przeprowadza się dla jednej z czterech typów decyzji:

1. decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych oraz decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części – wydawanych na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. –Prawo budowlane;
2. decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej – wydawanej na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych;
3. decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego.
4. decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych

Ponowną ocenę przeprowadza się, o ile w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach ustalono konieczność jej przeprowadzenia ze względu na jedną z następujących przesłanek:

1. posiadane na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dane na temat przedsięwzięcia nie pozwalają wystarczająco ocenić jego oddziaływania na środowisko;
2. ze względu na rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia oraz jego powiązania z innymi przedsięwzięciami istnieje możliwość kumulowania się oddziaływań przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie;
3. istnieje możliwość oddziaływania przedsięwzięcia na obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszary Natura 2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody.

Ponowną ocenę przeprowadza się także na wniosek inwestora (chodzi o przypadki w których ponowna ocena pozwoli przedsiębiorcy na absorpcję środków unijnych) lub jeżeli organ właściwy do wydania decyzji stwierdzi, że we wniosku o wydanie decyzji zostały dokonane zmiany w stosunku do wymagań określonych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (aczkolwiek ten przypadek budzić może wątpliwości co do wiążącego charakteru decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach). W tym czasie organ wydaje postanowienie o zawieszeniu postępowania głównego – tj. postępowania w sprawie wydania decyzji wykonawczej (np. pozwolenia na budowę) do czasu wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

W przypadku gdy ponowna ocena jest wymagana, wnioskodawca musi przedstawić raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, a to oznacza pełną procedurę oceny oddziaływania na środowisko – oczywiście z udziałem społecznym – na zasadach ogólnych.

Warto w tym kontekście odnieść się do faktu, że ponowna ocena dokonywana jest w ramach postępowania głównego jakim jest wydanie decyzji np. w sprawie pozwolenia na budowę. Dotychczasowe przepisy prawa budowlanego, po nowelizacji z 2003 r.^[40] zawęziły zakres stron postępowania o wydanie pozwolenia na budowę do: inwestora, właścicieli, użytkowników wieczystych i zarządców nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania obiektu, wykluczając z tego zakresu organizacje społeczne i pozostawiając uznaniu organu administracji, jakie podmioty uzna on za „pozostające w sferze oddziaływania inwestycji”. Jednakże 3 października 2008 r. została dokonana nowelizacja Prawa budowlanego i na podstawie nowo dodanego art. 28 ust. 4, Przepisów ust. 2 i 3 nie stosuje się w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę wymagającym udziału społeczeństwa zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W tym przypadku stosuje się przepisy art. 44 ustawy, o której mowa w zdaniu pierwszym. Oznacza to, że udział społeczny w procedurze wydania pozwolenia na budowę, w ramach którego przeprowadzana jest ponowna ocena – odbywa się z udziałem społecznym.

Powyższe uwagi odnoszące się do przebiegu procesu uspołeczniania procedury zmierzającej do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach obrazują poniższe schematy:

 

Schemat 6. Postępowanie z udziałem społecznym dla przedsięwzięć dla których w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest prowadzona ocena oddziaływania na środowisko

Schemat 7. Udział społeczeństwa w ocenie oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000

Schemat 8. Udział społeczeństwa w ponownej ocenie oddziaływania na środowisko

do góry

 

II.5. Udział społeczeństwa w odniesieniu do sieci Natura 2000 – wnioski z przeprowadzonych konsultacji

Jak podkreślono już w poprzednich e-szkoleniach, jednym z założeń leżących u podstaw tworzenia sieci Natura 2000 jest zrównoważony rozwój, czyli dbałość o harmonijne współistnienie komponentów społecznych, gospodarczych i przyrodniczych. Realizacją tego założenia może być między innymi udział społeczeństwa w całym procesie wyznaczania i funkcjonowania sieci Natura 2000, a więc:

• w procesie proponowania nowych obszarów,
• w procesie konsultacji nowych obszarów przed ich formalnym zatwierdzeniem,
• w procesie opracowywania i realizacji planów ochrony i planów zadań ochronnych.

Jak wykazują dotychczasowe doświadczenia bardzo ważne jest korzystanie przez przedstawicieli społeczeństwa z tych możliwości, władze muszą jednak stwarzać odpowiednie do tego warunki.

Pod pojęciem społeczeństwa obywatelskiego rozumiemy zarówno poszczególnych obywateli, jak i zrzeszenia obywateli, czyli różne organizacje pozarządowe (kwestie te, w tym definicje poszczególnych typów organizacji omówione są w rozdz. III tego e-szkolenia). Wszyscy oni mogą brać czynny udział w konsultacjach społecznych. Biorą w nich udział jednak nie tylko osoby fizyczne i ich zrzeszenia, ale również przedstawiciele samorządów terytorialnych, różnych urzędów (nie tylko tych organizujących konsultacje) oraz innych instytucji, firm (na przykład przygotowujących raport ) itd.

Dobrym przykładem konsultacji społecznych może być proces konsultacji listy nowych propozycji obszarów Natura 2000, który został przeprowadzony wiosną 2009 r. przez Ministerstwo Środowiska i Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Analiza zgłaszanych uwag pokazuje jak ważne są takie konsultacje. Pozwalają one na wyjaśnienie wielu nieporozumień i poszerzenie wiedzy społeczeństwa, a z drugiej strony na zgromadzenie czasem bardzo cennych uwag i informacji, które mogą być wykorzystane przy podejmowaniu decyzji.

W przypadku tych konsultacji problemy/uwagi zgłaszane były przez rozmaite podmioty, należące do grup wspomnianych powyżej, a w szczególności przez:

• gminy,
• sołectwa,
• urzędy powiatowe,
• urzędy wojewódzkie,
• organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje),
• osoby prywatne,
• nadleśnictwa,
• firmy/koncerny/przedsiębiorstwa (np. geologiczne, wydobywcze i przetwórcze kopalin, chemiczne),
• urzędy marszałkowskie,
• parki narodowe i krajobrazowe,
• regionalne dyrekcje ochrony środowiska,
• urzędy centralne (np. Główna Inspekcja Ochrony Środowiska, Ministerstwo Gospodarki).

Zgłaszane problemy można podzielić na trzy główne kategorie. Dotyczyły one:

• propozycji włączenia nowego obszaru do sieci (głównie organizacje pozarządowe, szczególnie uczestniczące wcześniej w tworzeniu tzw. Shadow List; osoby prywatne; niekiedy urzędy, np. regionalne dyrekcje ochrony środowiska, ale też urzędy centralne i nadleśnictwa),
• protestu wobec włączenia obszaru do sieci (samorząd terytorialny, inne urzędy, osoby prywatne, firmy/koncerny/przedsiębiorstwa, nadleśnictwa),
• propozycji korekty granic: zmniejszenia lub zwiększenia obszaru (wszystkie podmioty wymienione wyżej).

Niestety, zdecydowana większość z około 300 uwag zgłoszonych do nowej propozycji rządowej dotyczyła propozycji usunięcia danego obszaru z proponowanej listy lub zmniejszenia jego zasięgu (np. przez wyłączenie danej prywatnej działki własnościowej, czy terenu wsi/miasta/przedsiębiorstwa). W większości przypadków wynikało to z niezrozumienia idei sieci Natura 2000 i zasad jej wyznaczania, a więc tego, że powoływana jest ona wyłącznie na podstawie danych naukowych o występowaniu (lub niewystępowaniu) na danym terenie siedlisk przyrodniczych i gatunków podlegających ochronie w ramach tej sieci. Dowodziło to też braku wiedzy o tym jak mają funkcjonować obszary Natura 2000, że powołanie obszaru Natura 2000 nie musi być ograniczeniem dla działalności prywatnej i gospodarczej, a wręcz przeciwnie: może być nawet szansą rozwoju.

Przytoczone poniżej kategorie zgłaszanych problemów/uwag jako argumentów za wyłączeniem z sieci Natura 2000 lub włączeniem do tej sieci określonych terenów wraz komentarzami zostały przygotowane na podstawie wyników konsultacji podsumowywanych przez GDOŚ. Poza ww. sprawami obrazują one obraz sieci Natura 2000 jaki funkcjonuje w społeczeństwie.

 

Zestawienie najczęściej pojawiającej się argumentacji za rezygnacją z danego obszaru Natura 2000 lub za jego zmniejszeniem, wraz z komentarzami jakimi GDOŚ opatrywał poszczególne typy argumentów:

Kategoria zgłaszanych uwag i przytaczane argumenty	Komentarze
Ograniczone zostanie prawo własności	Nieporozumienie: Wprowadzenie ochrony poprzez powołanie obszaru Natura 2000 nie ogranicza prawa własności.
Ograniczone zostanie prawo do działalności gospodarczej na danym obszarze	Nie ma generalnego, wynikającego z prawa, ograniczenia działalności. Natura 2000 nie jest obszarem ochrony ścisłej, chyba że znajduje się już na tym obszarze park narodowy lub rezerwat przyrody (jednakże wtedy ograniczenia z tym związane istnieją niezależnie od Natury 2000). Działalność gospodarcza na obszarze może się odbywać, i często nie ma przeszkód do jej kontynuowania – pod warunkiem, że dany system gospodarowania nie jest uciążliwy dla środowiska, czego dowodem może być to, że nie przeszkodził on w dobrym zachowaniu siedlisk i gatunków. Możliwość kontynuowania go w takiej samej formie musi być jednak oceniona indywidualnie, w każdym przypadku. Może się zdarzyć, że działalność danego przedsiębiorstwa będzie szkodliwa dla przedmiotu ochrony, jednak wynikające z tego ograniczenia są niezależne od tego, czy przedsiębiorstwo znajduje się NA obszarze Natura 2000 czy W JEGO SĄSIEDZTWIE: decydujący jest faktyczny wpływ na siedliska i gatunki „naturowe”, czyli przedmiot ochrony. Manipulowanie granicami obszaru nic wiec nie pomoże – i tak może wystąpić konieczność ograniczenia szkodliwej działalności przez firmę/gminę/osobę prywatną.
Rezerwat przyrody znajdujący się w obrębie obszaru Natura 2000 ma mniejszą powierzchnię, a zatem obszar Natura 2000 należałoby zmniejszyć i ograniczyć do jego granic.	Niezrozumienie idei powoływania obszarów Natura 2000: rezerwat przyrody chroni określone elementy środowiska występując w danym miejscu; ochrona w ramach rezerwatu najczęściej nie odnosi się do wszystkich gatunków i siedlisk podlegających ochronie w ramach sieci Natura 2000; rezerwat przyrody często jest ważnym, ale nie jedynym elementem obszaru Natura 2000, wiele obszarów Natura 2000 wcale nie zawiera na swym obszarze rezerwatów.
Nie ma uzasadnienia dla powoływania obszaru Natura 2000 – zły stan zachowania siedlisk lub ich brak na danym terenie.	To ważny typ argumentów: – takie argumenty powinny zostać z uwagą rozpatrzone i zweryfikowane przez specjalistów, jednakże z wielką ostrożnością; zwykle są one bowiem podawane przez osoby/instytucje/firmy mające interes w wykazaniu braku przedmiotu ochrony; by zostały uwzględnione muszą być dobrze udokumentowane w sposób specjalistyczny; zgłaszający takie uwagi nie zdają sobie na ogół sprawy, że informacja o złym stanie zachowania cennego i unikalnego siedliska gatunku może być kolejnym argumentem za utworzeniem na tym terenie obszaru chronionego – by nie dopuścić do jego całkowitego zaniku.
Dobry stan zachowania siedlisk/gatunków – po co wprowadzać dla nich dodatkową formę ochrony?	Brak wiedzy o zasadach wyboru obszarów do ochrony w ramach sieci Natura 2000: jeśli bowiem dane siedlisko/gatunek jest zachowany w bardzo dobrym stopniu na obszarze, jest to doskonały powód dla wyznaczenia danego obszaru; w takim przypadku nie należy się natomiast obawiać ograniczenia dla dotychczasowej działalności gospodarczej – będzie mogła się zapewne odbywać nadal, gdyż to dowodzi, że dany system gospodarowania nie przeszkodził w dobrym zachowaniu siedlisk i gatunków (kwestia ta musi być jednak rozpatrywana indywidualnie).
Powierzchnia siedlisk chronionych w ramach sieci Natura 2000 jest zbyt niska na obszarze – zajmuje mniej niż 50% jego powierzchni, czemu nie ograniczyć zasięgu obszaru Natura 2000 jedynie do miejsc występowania tych siedlisk?	Brak wiedzy o zasadach wyboru obszarów do ochrony w ramach sieci Natura 2000: udział powierzchni zajmowanych przez siedliska chronione w wysokości kilkadziesiąt procent to bardzo duży wskaźnik; często już kilka procent pokrycia jest dobrym powodem do wyznaczenia obszaru; niejednokrotnie wyznaczenie dużego obszaru jest istotne dla ochrony siedlisk/gatunków będących powodem do wyznaczenia ostoi.
Brak wcześniejszych konsultacji społecznych, brak uwzględnienia wszystkich stron postępowania	Ze względu a to, że obszary Natura 2000 wyznacza się na podstawie danych naukowych i po przeprowadzeniu naukowej weryfikacji stopnia udokumentowania wstępnych propozycji, to szerokie ogólnopolskie konsultacje społeczne mogły być przeprowadzane dopiero po zakończeniu tej wstępnej części procedury ich powoływania; przeprowadzone konsultacje miały charakter otwarty – wszyscy zainteresowani mogli w nich wziąć udział, ich czas był jednak ściśle określony; wcześniej prowadzone były konsultacje w poszczególnych województwach; prawo nadaje obecnie duże znaczenie wszelkim konsultacjom społecznym, niedopełnienie tego obowiązku jest istotnym argumentem do unieważnienia postępowania lub wszczęcia go ponownie; warto wiedzieć, że w przypadku przeprowadzenia działań bez wymaganych konsultacji społecznych (albo z naruszeniem prawa co do sposobu ich przeprowadzenia), zdanie społeczeństwa powinno być wzięte pod uwagę nawet po zakończeniu okresu wymaganego na konsultacje; w tym przypadku można było ewentualnie zgłaszać zastrzeżenia co do czasu trwania konsultacji (czy był wystarczający) i co do sposobu informowania o nich (czy był skuteczny) – trzeba by jednak dobrze uzasadnić dlaczego ten zastosowany był zły.

 

Zestawienie najczęściej pojawiającej się argumentacji za wyznaczeniem dodatkowych obszarów Natura 2000 lub za powiększeniem proponowanych już obszarów Natura 2000, wraz z komentarzami jakimi GDOŚ opatrywał poszczególne typy argumentów:

Kategoria zgłaszanych uwag i przytaczane argumenty	Komentarze
Ważne tereny dla ochrony siedlisk i gatunków zostały pominięte – powinno się dla nich wyznaczyć nowy obszar, nie uwzględniony w konsultowanej propozycji	To bardzo ważne argumenty: takie argumenty powinny być uważnie rozważone i zweryfikowane przez specjalistów; jest bowiem możliwe, że nie wszystkie ważne dla zachowania siedlisk czy gatunków tereny znalazły się w przedstawionej do konsultacji propozycji rządowej; dowodem na to, iż jest to możliwe jest Shadow List, zgłaszana przez organizacje pozarządowe już trzykrotnie; obszary przedstawione na niej początkowo nie były uwzględniane, obecnie w dużym stopniu zostały zgłoszone jako oficjalna propozycja rządowa.Warto więc zgłaszać obszary lub propozycje ich powiększenia, głos społeczny jeśli jest dobrze uargumentowany liczy się!  Jednak nie wszystkie propozycje muszą być uwzględnione: jeśli odpowiednia (zgodna z wymogami i zasadami tworzenia sieci Natura 2000) reprezentacja danego siedliska/gatunku została już wyznaczona, może nie być podstaw do wyznaczenia dodatkowego obszaru. Poza tym, czasem za tego typu zgłoszeniem stoją wyłącznie potrzeby prywatne (chęć ograniczenia możliwości zabudowy przez sąsiada działek w okolicy), przy braku podstaw merytorycznych.
Nie wszystkie ważne tereny dla ochrony siedlisk i gatunków zostały uwzględnione – powinno się powiększyć o nie już wyznaczony obszar, tak by je również chronić.
Powiększenie obszaru Natura 2000 miałoby istotny wpływ na ochronę cennych siedlisk lub gatunków przez stworzenie swoistej otuliny.	To także bardzo ważny argument, zgłaszany między innymi przez parki narodowe – te propozycje zostały uwzględnione w całości przy ostatecznym tworzeniu sieci Natura 2000.Warto pamiętać, że obszary Natura 2000 mogą być większe niż np. park narodowy, z którym się pokrywa.

 

Ponadto trafiały się w czasie konsultacji podziękowania za zaproponowanie danego obszaru do sieci. Zgłaszały je gminy i osoby prywatne, rozumiejące że ochrona przyrody jest istotna ze względu na zachowanie wysokiej jakości życia, a często też liczące na poprawę tej jakości życia oraz na zwiększenie możliwości i perspektyw rozwoju obszaru.

Zgłaszane podczas konsultacji uwagi pokazują ponadto jak ważne jest dobre przygotowanie konsultacji oraz szerokie i odpowiednio wczesne o nich informowanie. Informowanie o możliwościach wzięcia udziału w konsultacjach powinno tak być przeprowadzane, by rzeczywiście dawało szansę udziału w nich wszystkim potencjalnie nimi zainteresowanym.

Innym przykładem konsultacji społecznych odnoszących się do sieci obszarów Natura 2000 były np. przeprowadzone również wiosną 2009 r. przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska dla województwa małopolskiego konsultacje rozpoczynające prace nad przygotowaniem planów zadań ochronnych dla kilku obszarów Natura 2000 w Małopolsce.

Udział w tych konsultacjach brali z jednej strony zainteresowani ochroną określonych walorów przyrodniczych w obrębie poszczególnych obszarów (specjaliści od ochrony przyrody – przedstawiciele instytucji naukowych, służb ochrony przyrody, organizacji pozarządowych), a drugiej strony przedstawiciele samorządów lokalnych, różnych instytucji i organizacji społecznych z danego terenu oraz prywatni właściciele gruntów, które objęte zostały obszarami Natura 2000.

Konsultacje te były bardzo trudne i po przedstawieniu wstępnych informacji przez organizatorów i zaproszonych ekspertów nie udawało się na ogół podjąć dyskusji z uczestnikami spotkań o samym projekcie planu zadań ochronnych, gdyż bardzo emocjonalne podejście uczestników koncentrowało dyskusję wokół samego wyznaczenia tych obszarów lub niewyznaczenia innych. W przypadku obszarów wyznaczonych np. na terenie miasta Krakowa ostry sprzeciw co do obszarów Natura 2000 argumentowano głównie spodziewanym znacznym obniżeniem wartości działek i ograniczeniem swobody dysponowania nimi, a więc potencjalnymi istotnymi stratami ekonomicznymi ich właścicieli. Były też ostre głosy sprzeciwu co do niewyznaczenia jednego obszaru Natura 2000, który był wcześniej rozważany. Podłożem ich były zapewne obawy mieszkańców, że teren wykorzystywany rekreacyjnie zostanie zabudowany.

do góry

poprzedni rozdział | następny rozdział