Potrzeba aktywnego wypoczynku jest zaspokajana w górach, na morzach i wodach śródlądowych, w krajobrazie wiejskim, nie tylko w lasach, ale i na bagnach lub łąkach (dotąd uważanych za tereny jedynie rolnicze). Moda na ekoturystykę się nasila.

Obszary cenne przyrodniczo przyciągają również turystów przyrodników. Na wzór ich stylu bycia ekoturystyczne wycieczki odbywa się zwykle w małych, kilkuosobowych grupach, z uprzednim samodzielnym zaplanowaniu wyprawy lub odbyciem jej z wykwalifikowanym przewodnikiem, coraz częściej będącym interpretatorem przyrody. Jego pomoc jest niezastąpiona w dostrzeżeniu, odczytaniu i zapamiętaniu tego, co jako wrażenie z wycieczki powinno w pamięci turystów pozostać na dłużej. Interpretacja przyrody jest też konieczna dla jej głębszego poznania, odkrycia wszelkich atrakcji przyrodniczych i czerpania innych korzyści z takiej eskapady. To jednak kosztuje. Dotychczas rolę interpretatorów przyrody najlepiej spełniali pracownicy parków narodowych i krajobrazowych, nauczyciele i naukowcy zajmujący się edukacją ekologiczną w specjalnych placówkach, leśnicy nadzorujący turystykę w lasach. Niestety, na ogół nie było ich wśród organizujących „zielone szkoły”.

To, co przyciągnie turystów do obszaru Natura 2000, to nie tylko przyroda, ale i żyjący w harmonii z nią ludzie.  Trzeba rozwijać także historycznie ukształtowaną miłość Polaków do rodzimego krajobrazu. Dziś musi ona znaleźć wyraz w codziennym poszanowaniu przyrody, uznaniu prymatu praw przyrody nad prawami ekonomii, do których włącza się (poprzez zasady zrównoważonego rozwoju) poczucie odpowiedzialności za przetrwanie skarbów natury jako dziedzictwa dla następnych pokoleń. W gospodarce turystycznej należy zawsze pamiętać o powiązaniach i zobowiązaniach ponadlokalnych, międzynarodowych, europejskich. Dbałość o walory własnego terenu to troska o walory kraju, regionu – o różnorodność biologiczną i atrakcyjność turystyczną, dla których ludzie przyjeżdżają właśnie do tego miejsca, wybranego spośród tysięcy możliwych.

Obszary Natura 2000 chronią bardzo delikatne układy przyrodnicze, które łatwo zniszczyć, np. dopuszczając do zbyt dużego ruchu turystycznego (jak ma to miejsce na popularnych szlakach). Można też dość szybko zdegradować środowisko przez zbyt intensywne inwestowanie – gęsto budowane pensjonaty i hotele, sieć wyasfaltowanych dróg, rozległe parkingi, budowę wielu obiektów i urządzeń służących rozrywce. Infrastruktura służąca udostępnianiu turystom walorów regionu musi zapewniać ochronę tego, co w nim najcenniejsze. W promowaniu ekoturystyki na obszarach Natura 2000 i w ich pobliżu nakazem powinny być umiar i ostrożność, a ruch turystyczny powinien podlegać regulacjom prawnym – prowadzonemu przez przyrodników sterowaniu w czasie i w przestrzeni.

Turystykę masową, to wciąż nieuniknione zjawisko, należałoby na cennych przyrodniczo terenach organizować z zachowaniem wszelkich środków ostrożności. Najlepiej byłoby, gdyby się koncentrowała w specjalnie wyznaczonych do tego ośrodkach, z których jedynie zainteresowani przyrodą będą udawać się na obszary Natura 2000 i poznawać ich osobliwości, a więc gatunki i siedliska chronione. Ze wszystkich sił należy bronić takie obszary przed dużymi strumieniami ruchu turystycznego (np. przed ruchem wakacyjnym).

Prawie każdy obszar Natura 2000 może stać się magnesem dla biur podróży i wszelkiego rodzaju biznesu turystycznego. Natura 2000 to niewątpliwy, choć jeszcze niedoceniany, czynnik wzmagający popyt na usługi turystyczne w danym regionie. Priorytetem dla sektora turystycznego powinna być ekoturystyka: ekoturystyczna oferta i ekoturystyczny produkt, a następnie promocja regionu i usługodawców zainteresowanych powiązaniem swojego biznesu z ochroną przyrody na danym terenie. Warto też pamiętać, że najlepszą formą promocji jest przekaz z ust do ust, czyli polecenie danej kwatery czy przewodnika znajomym, dlatego warto zadbać o jakość świadczonych usług, co w dużej mierze zależy od samych usługodawców.

Artykuł powstał w ramach projektu „Agroturystyka w sieci natury” nr POIS.02.04.00-00-0083/16 dofinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach działania 2.4 „Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna”, oś priorytetowa II „Ochrona środowiska w tym adaptacja do zmian klimatu” na podstawie Umowy o dofinansowanie nr POIS.02.04.00-00-0083/16-00.