W przyjętej w 2011 r. Unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. przedstawiono bardzo niepokojące dane o stanie zasobów przyrodniczych świata. Różnorodność biologiczna jest poważnie zagrożona. Gatunki giną w zastraszającym tempie, a wielu z nich grozi wymarcie. Sprawia to działalność człowieka, który zmienia sposób użytkowania gruntów, nadmiernie eksploatuje i zanieczyszcza środowisko, wprowadza też do niego gatunki inwazyjne. Prowadzi to do niszczenia siedlisk i gatunków oraz ich rozbicia i degradacji. Mają w tym udział również zmiany klimatu. Konsekwencje utraty różnorodności biologicznej są różnorodne: od zmian w skali mikro do załamania się całych ekosystemów, a co za tym idzie nie spełniania przez nich podstawowych funkcji, takich jak dostarczanie żywności i wody. Zagraża naszemu istnieniu.

Ochrona różnorodności biologicznej jest dla nas, w XXI wieku, jednym z najważniejszych zadań. I nie chodzi tylko o ochronę gatunków zagrożonych wyginięciem, ale całej rodzimej bioróżnorodności w każdym z regionów świata. Oczywiście gatunki zagrożone, zanikające siedliska chronimy w sposób szczególny, ale nie możemy zapominać o otaczającej nas przyrodzie i krajobrazie.

Większość państw ma świadomość potrzeby ochrony bioróżnorodności, są sygnatariuszami konwencji o różnorodności biologicznej (The Convention on Biological Diversity), światowej „konstytucji” z zakresu ochrony przyrody z 1992 roku. Celami tej konwencji są ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych. Unia Europejska ratyfikowała konwencję jako odrębny podmiot prawny, ratyfikowała ją oczywiście także Polska.

Druga połowa XX wieku to okres wzmożonego rozwoju gospodarczego w Europie, niestety nie bez wpływu na stan środowiska. Cenne siedliska rzadkich roślin, ostoje zwierząt poprzecinane są siecią dróg i autostrad. Infrastruktura przemysłowa wdziera się na tereny o bogatej różnorodności biologicznej. Nie bez grzechu jest też europejskie rolnictwo, które zatruwa przyrodę nawozami, pestycydami, gnojowicą.

We wszystkich krajach europejskich odczuwano skutki zniszczenia środowiska przyrodniczego spowodowane rozwojem gospodarczym. Aby temu zapobiec, w Unii Europejskiej opracowano nowoczesny system ochrony przyrody – sieć Natura 2000.

Sieć ta wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory zagrożonych w Europie wyginięciem.

Sieć Natura 2000 łączy ochronę najcenniejszych gatunków roślin i zwierząt z możliwością zrównoważonego rozwoju. W założeniu obszary Natura 2000 nie są obszarami stwarzającymi bariery w rozwoju społeczno-gospodarczym, ale obowiązują na nich określone reguły prowadzenia gospodarki.

Polska już w 1997 roku opracowała strategię ochrony różnorodności biologicznej w lasach. Jej zamiarem było wprowadzenie do dokumentów techniczno-gospodarczych Lasów Państwowych zasad trwałego zagospodarowania lasu.

Najważniejsze polskie akty prawne dotyczące różnorodności biologicznej to trzy ustawy: o ochronie przyrody, o lasach i Prawo wodne. Obecnie obowiązująca ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. reguluje kwestie obejmowania ochroną cennych przyrodniczo zasobów Polski oraz zarządzania ochroną i sankcji.

Najważniejszym polskim dokumentem w dziedzinie ochrony zasobów przyrody jest jednak Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań na lata 2007–2013.

Znajomość podstaw prawnych ochrony różnorodności biologicznej jest potrzebna, by skutecznie ją chronić i wykorzystywać w tym celu właściwe instrumenty. Więcej informacji na ten temat znajduje się w przygotowanej przez Bożennę Wójcik broszurze „Podstawy prawne ochrony różnorodności biologicznej” wydanej przez Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach serii „Przyroda – Obywatele – Rozwój”.

Projekt „Zrównoważony rozwój wsparciem ochrony różnorodności biologicznej (seria broszur)”, w ramach którego wydana zostanie seria broszur pt. „Przyroda – Obywatele – Rozwój” uzyskał dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego „Edukacja ekologiczna”. Broszury zostaną przygotowane przez grono ekspertów związanych z Instytutem na rzecz Ekorozwoju.